Vivian 
Jeetje, dit is alweer de twaalfde Writing Wednesday! Ik kan zelf niet geloven dat ik al twaalf weken lang inspiratie heb om jullie schrijftips te geven haha, maar het schrijfvak is natuurlijk wel iets onuitputtelijks waar je steeds weer nieuw materiaal uit kunt halen. Dat moet ook wel, want in dat vak is het een doodzonde om niet origineel te zijn. Als je alleen maar schrijft over waar al zo vaak over is geschreven, dan knappen de mensen waarschijnlijk snel op je af en kun je wel dag zeggen tegen die carrière op de bestsellerlijst. Dat willen we natuurlijk geen van allen – en bovendien, als je steeds materiaal blijft aanhalen dat al tot bloedens toe uitgeknepen is, loop je ook nog eens het risico van een proces aan je broek vanwege plagiaat. Daarom vandaag speciaal voor jullie wat tips om toch vooral zo origineel en geloofwaardig mogelijk te zijn én blijven!
Voor mij zijn het de twee belangrijkste dingen bij het lezen én schrijven van een boek: de voorspelbaarheid en de geloofwaardigheid. Die twee gaan ook hand in hand: er moet een goede balans zijn. Een verhaal waarvan je precies kunt voorspellen wat er gaat gebeuren is niet zo geloofwaardig als zelfstandig en onafhankelijk verhaal, dat blijft niet hangen: maar er gaat veel geloofwaardigheid verloren op het moment dat een verhaal zodanig onvoorspelbaar is dat er allerlei onmogelijke – zelfs in literaire termen – dingen gebeuren. Belangrijk is dus dat er van beide genoeg is: het verhaal moet je lezer nét genoeg OMG-momenten geven om het net zo voorspelbaar te laten zijn als life itself.
Originaliteit
Saskia Noort zei het al in een debat met Connie Palmen in De Wereld Draait Door (uit april 2009): van literatuur wordt verwacht dat het anders is, dat het origineel en bijzonder en onvoorspelbaar is, dat het de mensen iets heel anders geeft dan ze misschien verwacht hadden. Nu kunnen we wel gaan praten over of ze gelijk heeft en wat literatuur inhoudt, maar dat is een heel ander onderwerp. Dit bewijst echter wel het belang van originaliteit: mensen worden moe van steeds weer hetzelfde lezen en willen vernieuwing, hun interesse moet geprikkeld blijven. Ze willen verrast worden, in het verhaal gezogen en naar het puntje van hun stoel getrokken worden. Dat is originaliteit: schrijven over of op een manier die nog niet vaak gebruikt is of waar men nog niet veel ervaring mee heeft.
Tips om zo origineel mogelijk te zijn
- Eigen twist: Origineel zijn is moeilijk, maar het betekent niet dat je alleen maar mag schrijven over dingen waar nog nooit eerder over is geschreven – als dat zo was, dan zou geen enkele schrijver meer goed bezig zijn. Maar je kunt wel iets nemen wat al heel vaak gebruikt is en er je eigen twist aan geven. Als je geïnspireerd bent door J.K. Rowling maar niet wilt plagiëren, schrijf dan over een tovenaarsleerling die eigenlijk gewoon normaal wil zijn, of over de ontdekking van de magische wereld. Schrijf je een verhaal dat zich afspeelt in de Tweede Wereldoorlog, kies dan geen Joods perspectief maar kijk bijvoorbeeld eens net als John Boyne naar de mensen die een concentratiekamp runnen, of naar mensen die wij beschouwen als de vijand. Daar houden lezers van: een nieuwe, andere kijk op iets wat al zo vaak belicht is.
- Kijk om je heen: Actualiteit kan de sleutel zijn tot originaliteit. Kijk om je heen, lees de krant, kijk naar het nieuws. Wat is er gaande in jouw wereld, in jouw leven? En zien we wel alle kanten daarvan of is er een schaduwzijde waar mensen niet zoveel van weten? Nu is bijvoorbeeld net de Jeugdwet erdoor gekomen en dit biedt bijvoorbeeld een interessant perspectief als je schrijft over een gezin waarin het niet zo lekker gaat.
- Kies schaduwonderwerpen: Daarmee bedoel ik onderwerpen die niet zoveel aandacht krijgen omdat mensen ze moeilijk vinden, omdat het taboes zijn of omdat de samenleving er niet trots op is. Dit zijn vaak uitstekende onderwerpen voor een verhaal: zo kun je een boodschap overbrengen, een taboe doorbreken – én je bent origineel. Kijk bijvoorbeeld naar Misschien morgen van Patricia McCormick, over kindprostituees in India. Geen fijn aspect van onze wereld, maar het is wel een erg mooi verhaal en doordat sommige mensen er niet over te schrijven, trek je wel de aandacht. Datzelfde geldt voor Paaz van Myrthe van der Meer, over een psychiatrische instelling. Kan lastig zijn om over te lezen, maar je scoort wel op originaliteit.
Voorspelbaarheid en geloofwaardigheid
Zoals ik al eerder heb gezegd liggen voorspelbaarheid en geloofwaardigheid dicht bij elkaar. Hoe onvoorspelbaarder hoe beter, zou je kunnen zeggen, maar soms ook hoe ongeloofwaardiger. Hoe voorspelbaarder hoe saaier, maar soms ook hoe geloofwaardiger. Lastig, want hoe vind je die balans? Als beginnend schrijver word je vaak afgerekend op voorspelbaarheid of ongeloofwaardigheid, dus je moet zorgen dat je die valkuil zoveel mogelijk vermijdt. Toch is het relatief simpel: voorspelbaarheid houdt in dat de lezer de gebeurtenissen en ontwikkelingen in het verhaal kan voorspellen of in sommige gevallen al van mijlenver kan zien aankomen. Dat is natuurlijk niet zo gunstig, want dan prikkelt het verhaal niet meer. Voorspelbaarheid gaat eigenlijk altijd hand in hand met clichés: de standaard chicklti is bijvoorbeeld één groot supervoorspelbaar cliché. Meisje is single en eenzaam, ontmoet Mr. Perfect (maar heft soms niet door dat hij het is), Mr. Perfect is getrouwd/de vriend van beste vriendin/de ex/noem maar op, Meisje is verdrietig en boos, Mr. Perfect realiseert zich dat hij haar wil and they lived happily ever after. Niets tegen chicklitfans hoor, maar ik vind daar dus geen klap aan.
Geloofwaardigheid heeft te maken met de vraag: kan dit ook in het echte leven gebeuren? Kan zo iemand echt reageren, zoiets echt doen, verloopt zo’n gebeurtenis echt op deze manier, zou ik het zelf kunnen toepassen of beleven? Bij chicklits valt de geloofwaardigheid sterk te betwijfelen: chicklitschrijfsters hebben er wel een handje van om het echte leven van twintigers of dertigers (soms ook veertigers) in zeer herkenbare mate te beschrijven, daarom zijn ze ook zo succesvol. Maar het kan ook allemaal een beetje te perfect, te cliché zijn. Er is echt niet altijd een happy end, hij kiest echt niet altijd voor haar en zij niet altijd voor hem. Als chicklitss ook op die manier zouden eindigen, zou dat ook veel meer diepte en meer geloofwaardigheid creëren. Kortom, geloofwaardigheid is eigenlijk de mate van toetsing aan de werkelijkheid.
Tips voor (on)voorspelbaarheid
- Schrijf bewust: Bij mij helpt het heel goed om mezelf tijdens het schrijven bij een belangrijke ontwikkeling de vraag te stellen: zou ik dit zien aankomen als ik het boek las? In het begin zal het misschien nog niet goed lukken om die vraag naar waarheid te beantwoorden, maar gaandeweg krijg je zo steeds meer inzicht in het verhaal en leer je ook om er als een lezer naar te kijken, wat heel nuttig kan zijn voor het redigeerproces. Stop af en toe dus gewoon even met schrijven, lees het terug en vraag je af of je het als lezer zou zien aankomen. Is het antwoord ja, dan kun je de volgende tip gebruiken.
- Think outside of the box: Dit is best moeilijk voor beginnende schrijvers en het kost ook veel tijd en energie, maar het helpt gegarandeerd. Als je erachter bent gekomen dat je verhaal of een deel ervan te voorspelbaar is, moet je dus op zoek naar een andere mogelijkheid. Thinking outside the box helpt dan heel goed. Zorg dat je pen en papier of een Word-document en een toetsenbord bij de hand hebt en ga brainstormen. Bedenk hoe het anders zou kunnen lopen: wat nou als je personage anders had gereageerd, als dé gebeurtenis had plaatsgevonden op een andere dag, wat nou als die twee elkaar nooit hadden ontmoet. Of maak het kleiner: wat nou als er iets aan vooraf zou zijn gegaan dat de lezer niet weet, of wat nou als je personage ergens weet van heeft dat verder niemand anders weet? Het kan iets heel kleins zijn, en dat is precies genoeg om een stukje onzekerheid te creëren voor de lezer. Het maakt niet uit of wat je bedenkt nergens op slaat, maar de kans is groot dat je gaandeweg wel iets bedenkt.
Tips voor zoveel mogelijk geloofwaardigheid
- Realiteit: Er is eigenlijk maar één tip te geven om je verhaal zo geloofwaardig mogelijk te maken: betrek de realiteit erbij. Wees constant kritisch: zou ik net zo reageren als dit personage (ik kan ook iemand anders zijn op wie je het personage baseert of gewoon een mens in het algemeen), gebeurt dit wel echt op deze manier, heb ik het niet teveel aangedikt, is het niet too much, is het niet te weinig, zou ik dit voor me op straat kunnen zien gebeuren, ontstaat zoiets echt in dit tempo… je kunt het zo gek niet bedenken of je kunt het toetsen aan de werkelijkheid. Door veel te observeren in je eigen omgeving kun je die vragen goed beantwoorden: luister naar gesprekken, kijk naar het gedrag van mensen om je heen. Noteer wat je ziet of wat je weet en zorg dat je het in wat je schrijft kunt toepassen. Zorg ook dat je je feiten checkt, zeker als je bijvoorbeeld over iets wetenschappelijks of historisch schrijft. Als het lang geleden is maakt het niet uit of je iets romantiseert, maar het is wel het beste om te zorgen dat er zoveel mogelijk waarheid zit in wat je creëert. Dus: toetsen, toetsen en nog meer toetsen aan de realiteit en het dagelijks leven, aan de échte wereld! Is ook meteen goed voor je verschilbesef tussen werkelijkheid en fantasie, haha.