Wat lees jij liever: personage- of plot-gestuurde verhalen?

Toen ik een poosje terug de plotstructuur voor mijn nieuwe roman – een contemporary YA/NA-crossover – aan het uitwerken was, kwam ik tot één van die inzichten die je op zo’n moment heel veel kunnen vertellen over de koers van je verhaal. Het was misschien wel het belangrijkste inzicht dat ik tot nu toe heb gehad, en het helpt me nu steeds als ik andere zaken aan het uitwerken of scènes aan het schrijven ben. Ik kwam er namelijk achter dat het verhaal sterk personage-gestuurd is: de plot ontwikkelt zich op basis van de keuzes die de personages maken, in plaats van dat de personages zich ontwikkelen door wat hen overkomt (plot-gestuurd). Dat zette me aan het denken: als je dit zou vertalen naar het lezen, wat is dan fijner? Plot-gestuurde verhalen of personage-gestuurde?

Plot-driven

Ik denk dat het grootste deel van de YA-boeken out there – deels bewust en deels onbewust waarschijnlijk – in deze categorie valt. Auteurs werken namelijk vaker vanuit een plot als ze een idee uitwerken dan vanuit personages: ‘’dit moet er met de personages gebeuren.’’ Pas daarna gaan ze kijken: ‘’dit doet dat met de personages.’’ Ga maar na: heel veel boeken volgen de formule waarbij de personages in een setting worden geplaatst en hen gewoon van alles overkomt. Ze zitten in een dystopie en worden daar slachtoffer van. Ze krijgen een dodelijke ziekte. Ze verliezen iemand. Ze worden verliefd. Ze komen op een totaal nieuwe plek terecht en moeten daar aarden. Kortom: ze zijn slachtoffer van de omstandigheden.

Van plot- naar personage-gestuurd

Dat is echt niet altijd zo uitzichtloos of deprimerend als het klinkt. Helemaal niet, zelfs: vaak is het juist heel interessant om te zien hoe de personages reageren op wat er met ze gebeurt. En het mooiste vind ik het wanneer ze hun plot-gestuurde verhaal omzetten in een personage-gestuurd verhaal, doordat ze keuzes beginnen te maken die tegen hun omstandigheden indruisen en waardoor de loop van de gebeurtenissen compleet verandert. Katniss en Tris deden dat in The Hunger Games en Divergent: in plaats van met de flow van hun setting mee te gaan, namen ze zelf het heft in handen. Dat leidt ook vaak tot mooie eyeopeners, en ik vind het tof om te zien hoe de personages in dat soort verhalen sterker worden door wat er met ze gebeurt.

Clichégevaar

Het nadeel van plot-gestuurde verhalen is dat het snel stereotypisch en zelfs cliché wordt. Wéér een dystopische setting. Alwéér sick lit. Alweer iemand die zich vrij moet vechten, alweer een uitverkorene, alweer een verdoemd en verliefd-verhaal. En ja, soms is het inderdaad best deprimerend en uitzichtloos.

Character-driven

Dan zijn de personage-gestuurde verhalen eigenlijk des te verfrissender. Die zijn namelijk hoopvol, optimistisch, vaak met een stoere en sterke held in de hoofdrol. Iemand die niet met zich laat sollen, iemand die niet over zich heen laat lopen, iemand die voor zichzelf opkomt en zelf zijn boontjes dopt. Iemand die eigen keuzes maakt en daardoor bepaalt wat er gebeurt.

Eigen keuzes

Vaak beginnen dit soort verhalen met een gebeurtenis of situatie die wel door de plot gestuurd lijkt te zijn, maar neemt de hoofdpersoon al heel snel zelf de controle over omdat hij of zij simpelweg weigert een robotachtig slachtoffer van de omstandigheden te zijn. Of – en dat is eigenlijk nog toffer – de held maakt vanaf het begin lekker eigen keuzes en is ook stoer genoeg om te dealen met de consequenties van die keuzes en de problemen die eruit voortkomen. Nog leuker vind ik het wanneer de hoofdpersoon gewoon lekker zichzelf is en zijn ding doet en zich vervolgens keihard verzet tegen de kritiek die dat oplevert. Dát is pas empowerment, mensen.

Combinatie

En een verhaal is ook personage-gestuurd als het simpelweg inhoudt dat een personage niet bij de pakken neer gaat zitten als er iets stoms gebeurt, maar juist probeert er wat goeds van te maken – met humor, met afweermechanismen, met vallen en opstaan, met groei, met wat dan ook. Dan wordt het een combinatie van plot- en personage-gestuurd: de hoofdpersoon heeft misschien geen controle over wat hem overkomt, maar maakt wel bewust keuzes in hoe hij daarmee omgaat. Eigenlijk zijn dat de meeste YA-boeken, want dat is waar de ontwikkeling van een personage zich afspeelt.

Midden en einde

En eigenlijk kun je van elk boek wel aanvoeren dat het zowel personage- als plot-gestuurd is. Dystopische verhalen beginnen plot-gestuurd, maar als personages zich stilletjes of juist heel bombastisch gaan verzetten, wordt het algauw personage-gestuurd. Sick lit begint plot-gestuurd, want aan een ziekte kun je weinig doen… maar zodra personages besluiten om toch gewoon hun leven te leiden, toch behandelingen te ondergaan, toch te knokken of lief te hebben of normale dingen te doen, wordt het personage-gestuurd. En veel contemporary YA is net zo: er gebeurt iets onverwachts, het zet alles op zijn kop, maar de held of heldin bepaalt vervolgens zelf hoe het verder gaat. Het begin ligt vast… maar het midden en einde allesbehalve. Hoe tof is dat?

Het nakijken geven

Ik bedoel, ga maar na. Lucy kon er niets aan doen dat haar vleugels werden gestolen in de Vleugels Trilogie van Vanessa Gerrits, maar dat ze daarna honderd regels overtrad om toch voor haar bestemmelingen te kunnen zorgen én om met Max samen te kunnen zijn, was haar eigen keuze. Gescout worden als model was iets wat Harriët Manners in Holly Smales Geek Girl-serie gewoon overkwam, maar hoe ze die carrière aanpakte was verder helemaal haar ding. De Jongen die Bleef Leven zijn ging buiten Harry Potters controle om, maar alle domme keuzes die hij maakte waarmee hij zijn leven op het spel zette… tja, daar dwong niemand hem toe. En verliefd worden op een vampier én een weerwolf is niet echt iets waar je voor kiest, maar Bella Swan uit Twilight van Stephenie Meyer koos er toch echt zelf voor om voor die relaties te gaan en ze koos ook voor alle gevolgen van dien.

Magische dingen gebeuren – letterlijk! – wanneer plot en personages samenwerken. Of beter gezegd… wanneer de personages de plot het nakijken geven. Heerlijk toch?

Wat lees jij liever: plot-gestuurde of personage-gestuurde verhalen?