Waarom worden boeken verbannen?

In de middeleeuwen gebeurde het al: boeken werden verbrand omdat men vond dat ze niet gelezen mochten worden. Tegenwoordig zijn boekverbrandingen alleen nog iets wat je soms in het Vaticaan ziet, maar het verbánnen van boeken is nog steeds actueel. Leiders van een land stellen wettelijk vast dat bepaalde boeken verboden zijn: word je gesnapt met zo’n boek, dan wacht je een gevangenisstraf… of erger. En dat heeft me altijd al geïntrigeerd: we weten dat boeken heel krachtig en katalyserend kunnen zijn, maar wat beweegt machtige mensen ertoe ze te verbranden of verbannen? Waarom gebeurt dat?

Angst

Je zou denken dat het in de eenentwintigste-eeuwse, gedemocratiseerde westerse wereld niet meer gebeurt, dat iedereen gewoon mag lezen wat hij wil. Maar helaas: in Amerika zijn er nog heel veel scholen en bibliotheken waar bepaalde boeken niet te vinden zijn of niet op de leeslijst mogen worden gezet. Leerlingen kunnen geschorst worden als ze die boeken lezen. En op grotere schaal wordt door overheidsinstanties bepaald dat sommige boeken, zoals Mein Kampf van Adolf Hitler, niet verkocht mogen worden. Het meeste gebeurt het echter in landen waar een dictator aan de macht is, landen die geen democratie zijn. En dat heeft, als je het mij vraagt, allemaal te maken met angst.

Provocatie

Boeken zijn ontzettend machtig. Ze kunnen ideeën presenteren en uitlokken, ze kunnen zaadjes planten en die laten uitgroeien tot verzet of veranderingen. En daar zijn mensen bang voor. Leraren en schoolhoofden willen niet dat kinderen boeken lezen waarin laks schoolgedrag gepropageerd wordt. Dictators willen niet dat er ideeën worden gepresenteerd die niet kloppen met hun indoctrinatie. Geloofsleiders willen niet dat mensen boeken lezen die over andere religies of over geloofstwijfel gaan. Regeerders willen niet dat mensen boeken lezen die aansporen tot gevaarlijke ideeën. Het heeft allemaal met provocatie te maken: boeken provoceren ideeën, standpunten en uiteindelijk ook daden. En dat soort provocatie kan hele belangrijke ontwikkelingen en gebeurtenissen in gang zetten. Het is best logisch dat mensen daar bang voor zijn. Het beste voorbeeld? De hut van oom Tom van Harriet Becker Stowe: dat boek was en is nog steeds een heel gevoelig punt omdat het zo provocatief sprak over de slavernij.

Belediging

Soms worden boeken ook verbannen omdat ze een belediging zijn voor de cultuur van een land, iets wat vroeger nog meer speelde dan nu. Tegenwoordig hebben we veel meer vrijheid en mag iedereen zelf keuzes maken, maar er liggen tijden achter ons waarin mensen zich moesten voegen naar de wil van kerk en staat. En ja, daar horen boeken waarin expliciet wordt gesproken over zaken als seks, drugs, overspel, verslaving, drank, criminaliteit en noem het allemaal maar op, niet in thuis. Boeken die afwijken van de norm, van tradities en verwachtingspatronen, van de standaard… die worden afgekeurd. En denk maar aan het dagboek van Anne Frank: strikt verboden in landen waar Joodse mensen nog steeds worden onderdrukt.

Any book worth banning is a book worth reading

Deze quote kwam ik onlangs tegen en ik vind ‘m echt heel erg treffend. Hij is van Isaac Asimov, een Russische sciencefictionschrijver en wetenschapper. En het klopt gewoon precies: als je kijkt naar lijsten van verbannen of betwiste boeken, staan er heel veel boeken op die als klassiekers en meesterwerken worden beschouwd. Denk aan titels als The catcher in the rye van J.D. Salinger en To kill a mockingbird van Harper Lee, maar ook aan boeken als The Great Gatsby van F. Scott Fitzegerald en Gone with the wind van Margaret Mitchell. Beroemde, geprezen, bekroonde boeken. Boeken vol prachtige verhalen en bijzondere thema’s, die nog steeds veel gelezen worden. Boeken die absoluut het lezen waard zijn, niet eens per se omdat ze revolutionair of vernieuwend zijn, maar omdat het góede boeken zijn. Echt goede boeken.

Verbannen young adults

En als je wat moderner kijkt, zijn er ook veel YA-titels die op scholen in Amerika verbannen zijn. De Harry Potterboeken bijvoorbeeld, mogen soms niet gelezen worden vanwege de elementen van magie en fantasy: datzelfde geldt voor de Twilight-franchise. Maar ook boeken als The Hunger Games, The perks of being a wallflower, Thirteen reasons why Eleanor & Park en zelfs The fault in our stars mogen niet overal zomaar gelezen worden. Dat lijkt voor ons heel gek omdat ze tot onze favorieten behoren en het heel normaal is dat we ze bejubelen, maar tieners aan de andere kant van de wereld mogen er niet van genieten. En waarom? Juist vanwege de elementen die wij zo mooi vinden: de zwarte humor, de heftige thema’s, de mooie boodschap, het anders dan anders-verhaal.

Blijven lezen

Ik zei het ook al eerder: laten we vooral al die mooie boeken blijven lezen, die ergens anders niet gelezen mogen worden. Het is goed om daar juist bij stil te staan, want daardoor beseffen we eigenlijk hoe goed het is dat er in Nederland geen echte censuur is wat betreft boeken, dat we kunnen lezen wat we willen om onszelf te verrijken. Lezen maakt vrij. Dat is ook de reden dat voor veel machtige mensen boeken zo gevaarlijk zijn. Dus laten we al die mooie boeken blijven lezen en blijven koesteren en blijven bejubelen. En laten we hopen dat er een einde komt aan de verbanning ervan in sommige landen.

Meer weten over verbannen boeken? Check deze website!

Wat vind jij van boekverbanningen?