Vivian Never judge a book by its predictable story. Dat was de openingszin in het Book Riot-artikel dat ik laatst las over waarom voorspelbaarheid in boeken soms helemaal niet erg is. Eigenlijk klinkt dat vet tegenstrijdig, hè? Als een boek voorspelbaar wordt genoemd, is dat vaker niet dan wel bedoeld als compliment – en logisch ook, want we willen graag verrast worden door een verhaal, anders is het misschien niet eens de moeite van het lezen waard. Toch is voorspelbaarheid iets waar je maar nauwelijks omheen kunt tijdens het lezen, en dat heeft alles te maken met de geweldige dingen die ons hoofd doet als we onszelf verliezen in een boek.
Theorieën vormen
Misschien ben jij wel bij uitstek een go with the flow-lezer en laat je je graag verrassen door de loop van het verhaal: de kans is groot dat je tijdens het lezen niet echt bezig bent met hoe je denkt dat de plot zich gaat ontwikkelen. En soms ligt het geheel aan het boek of je je bezig houdt met het voorspelbaarheidsgehalte: is het een boek met meer uitdaging, dan zit het er dik in dat juist de plot uitnodigt tot nadenken en puzzelen en het vormen van theorieën. Dat is één van de dingen die een boek echt goed en memorabel kunnen maken: als je zelf voorspellingen kunt doen over hoe het zal eindigen, zonder te weten of je gelijk hebt. Ik vind het zelf vaak juist vervelender als ik totaal geen idee heb waar een boek naartoe gaat, terwijl een vleugje voorspelbaarheid de spanning juist doet oplopen.
Alles is mogelijk
Het leuke van een ietwat voorspelbare plot is bovendien dat er vaak van alles mogelijk is. Natuurlijk, je hebt de meest voor de hand liggende optie, waar alle verhaalelementen naartoe lijken te sturen, maar er zijn ook altijd nog wel wat andere opties. Want hmm… misschien gaat de auteur juist wel voor die anders dan anders-wending? Misschien doet de auteur juist wel datgene waarvan je het minst verwacht dat het gebeurt? Misschien kiest de auteur wel de meest riskante optie? Je weet het niet. Je kunt het voorspellen, maar niet zeker weten. Je kunt altijd nog verrast worden, gaan twijfelen aan je eigen voorspelling, op een dwaalspoor worden gezet… en als het goed in elkaar zit, kan dat voor een fantastische leeservaring zorgen.
De weg ernaartoe
Ik denk bovendien dat er maar weinig mensen zijn die stoppen met een boek omdat ze het gewoon té voorspelbaar vinden. Misschien heb je dat wel eens gedaan, maar ik in ieder geval niet: ja, voorspelbaarheid kán soms irritant zijn, maar een deel van mij blijft toch altijd nieuwsgierig naar of het ook daadwerkelijk zo uitpakt, zeker als ik mezelf aanspoor om ook na te denken over andere mogelijkheden. Daarnaast vind ik het punt dat in het Book Riot-artikel gemaakt wordt ook erg waardevol: het gaat ook om de weg ernaartoe. Misschien zie je de uitkomst al van mijlenver aankomen, maar wat je níet of maar in beperkte mate kunt voorspellen is hoe de personages bij die uitkomst terecht komen. welke gebeurtenissen en ontwikkelingen moeten ze doorstaan om tot dat einde te komen? Misschien is dát wel waar het boe om gaat en waar het verrassingselement in zit.
Het hoe en waarom
Dit gebeurt eigenlijk best wel vaak, als je erover nadenkt. Bij sommige boeken wordt al heel vroeg de clou weggegeven, of het begint met het einde. Je zou denken dat dan de spanning weg is omdat je al weet wat er is gebeurd… maar het gaat dan juist om het hóe, het waaróm van wat er is gebeurd. En ja, dat kan ook voorspelbaar zijn… maar vaak levert het ook heel interessante plots op. En er is nog een andere mogelijkheid: wat gebeurt er als je voorspelling eenmaal is uitgekomen? Stel, je bent er al vroeg achter dat de hoofdpersoon zwanger is. Maar hoe reageert ze daarop? Hoe gaat ze daarmee om, wat voor conflicten en queesten levert het op? Dat is ook interessant, toch?
Feelgood-voorspelbaarheid
En dan is er natuurlijk nog de andere soort voorspelbaarheid, die je vooral tegenkomt in het feelgoodgenre: suikerspinvoorspelbaarheid. Verhalen die zo zoet en lief zijn dat je echt al bij het begin weet hoe het gaat eindigen – en dat totaal niet erg vindt, omdat je juist een happy end wilt en enorm kunt genieten van de weg naar dat happy end toe. En geef toe: het heeft ook wel iets om met de ups en downs van de personages mee te leven en er intussen op te vertrouwen dat het hoe dan ook goed komt, toch? Everything will be okay in the end… if not, then it’s not the end.
Plattegrond
Ik denk dat het woordje ‘’voorspelbaarheid’’ een beetje een negatieve klank heeft gekregen als het om boeken gaat. Misschien moeten we af van het idee dat je een verhaal al vroeg helemaal door kunt hebben en meer plezier beleven aan het doen van onze voorspellingen: het is leuk om te bedenken wat de schrijver voor ons in petto zou kunnen hebben en ons vervolgens te laten verrassen door wat de schrijver daadwérkelijk in petto heeft. Er zijn zoveel mogelijkheden, en natuurlijk kan het zijn dat je liever helemaal in het diepe gegooid wordt, maar ik zie het graag zo: wanneer je aan een boek begint, krijg je er een soort denkbeeldige plattegrond bij die langzaam maar zeker duidelijker wordt en verschillende routes laat zien. En dan is het een kwestie van al lezend puzzelen welke route het boek gaat volgen en welke tweesprongen, dwaalsporen en sluiproutes er gaan komen.
Lees jij graag ‘’voorspelbare’’ boeken?
