Een paar weken geleden kwam ik op de blog van Marjolijn een artikel tegen over dat het standaard gelukkige einde in boeken tegenwoordig helemaal niet meer zo standaard hoeft te zijn: soms zijn óngelukkige eindes ook juist heel goed. Ik had echt een YES!-gevoel toen ik dat stuk las, want hé… het is typisch zoiets waar ik nooit eerder echt over na heb gedacht, maar wat wel echt zo is. De gelukkige, mooi afgeronde, ‘’eind goed al goed’’-eindes die we zo vaak tegenkomen in boeken zijn erg geliefd. Ook wel logisch, want dat geeft een gevoel van tevredenheid. Maar… zulke eindes worden op den duur een beetje vermoeiend. En voorspelbaar. We weten dat het anders kan, maar wat maakt een unhappy end nou zo sterk tegenover een happy end?
Realistischer
Een ongelukkig einde is in veel opzichten nét wat realistischer. Natuurlijk, soms vinden we het fijn om een boek te lezen waarin alles op zijn pootjes terecht komt en iedereen samen dolgelukkig de zonsopgang tegemoet gaat. Het is niet voor niets dat we graag lezen om te ontsnappen aan de ongelukkige eindes van ons eigen leven. Maar het realisme-criterium is voor veel lezers ook belangrijk: verhalen moeten geloofwaardig zijn, uit het leven gegrepen, gebaseerd op de realiteit. En in de realiteit loopt niet alles altijd goed af. Mensen gaan dood, mensen zijn ongelukkig, missen hun kans op liefde, maken allerlei ellende door… en het leven is nou eenmaal geen mooi afgerond geheel zoals een boek. Een unhappy end kan dus een mooie realitycheck zijn en het boek echt tot leven wekken, zodat lezers hun eigen misère erin kunnen herkennen. Een goed boek gaat over het leven zelf.
Lef
Een boek dat niet goed eindigt, maar juist met de dood van één of meerdere personages of een andere grote tegenslag, getuigt van lef van de auteur. Ik vind het ontzettend knap als een schrijver ervoor kiest om een alternatief einde neer te zetten in een wereld van zoete, romantische ontknopingen. En ja: de auteur krijgt dan vaak een hoop kritiek over zich heen, maar er zullen ook altijd lezers zijn die hem er juist om bewonderen en het boek juist beter gaan vinden. Denk maar aan wat Veronica Roth deed met het laatste deel van de Divergent-trilogie: heel veel mensen vonden het niet leuk, maar ik vond het juist ontzettend knap én passen bij het verhaal en de personages. Je onderscheidt jezelf veel meer als schrijver en dat vind ik echt heel mooi.
Meer diepgang
Maar wanneer eindigt een boek eigenlijk ongelukkig? Heeft dat altijd te maken met dood, met geliefden die elkaar niet krijgen, met tegenslagen die niet op een positieve manier worden gerelativeerd? Ik denk dat het ook te maken heeft met wat er in de rest van het verhaal gebeurt. Neem nou 54 minuten van Marieke Nijkamp: er gaan best wel wat mensen dood in dat boek, ook hoofdpersonen, dus eigenlijk weet je al heel vroeg dat het niet goed gaat aflopen. Toch heeft het in mijn ogen een heel mooi en hoopvol einde, en dat komt doordat er zó veel diepgang zit in de rest van het boek.
Onderste laag
Als je als auteur durft te schrijven over thema’s als dood en geweld, haal je echt de onderste laag van het verhaal en van de personagepsychologie naar boven. Je laat mensen op hun puurst en verhalen op hun krachtigst zien. En dat stelt je in staat om ook een heel sterk en diepgaand einde neer te zetten, omdat het dan veel ronder is door alles wat eraan vooraf is gegaan. Dat zie je ook bij het laatste deel van De Hongerspelen van Suzanne Collins: het einde is zo sterk door alles wat er met Katniss, Peeta en Gale is gebeurd. Ze zijn niet meer dezelfde en toch ook weer wel.
Memorabel
Ik denk dat ongelukkige eindes – het klinkt misschien heel cru, maar het is wel zo – de eindes zijn die je het meeste bijblijven. Van veel boeken die ik heb gelezen herinner ik me het einde gewoon niet, ook al vond ik het boek mooi: ik herinner me de personages en de plot en de dingen die ik tof vond, maar het einde… nee. Dat komt vaak doordat het voelt alsof alles zo strak wordt afgerond dat er niets meer is om over na te denken. Soms voelt het alsof alle diepgang en ontwikkeling is afgeraffeld met een ‘’en toen was alles weer goed’’-einde. Terwijl de minder gelukkige eindes veel puurder en vaak ook rauwer zijn. Daar krijg ik meer een ‘’dit is wat er is gebeurd en we moeten ermee leven’’-gevoel van. Precies zoals het in het echte leven ook gaat. Het zijn memorabele eindes. Échte eindes voor échte verhalen.
Bitterzoet
Ik wil nu niet zeggen dat alle boeken maar een ongelukkig of heel open einde moeten hebben. Daarvoor ben ik een te groot romantica en een te groot liefhebber van eindes waarin de geliefden bij elkaar komen. Maar ik vind het mooi als een einde bitterzoet is. Als er iets moois gebeurt, maar wel nadat er minder mooie dingen zijn gebeurd – of met minder mooie ‘’bijwerkingen’’ om het zo maar te zeggen. En ik vind het mooi als een einde een beetje open is, zodat je nog wat stof tot nadenken hebt. Soms hebben eindes gewoon te veel het effect van een vluchtig afscheidskusje: een beetje flauw. Ik vind het mooi als auteurs kiezen voor een einde dat recht doet aan het verhaal en aan de personages, maar ook aan de indruk die ze op hun lezers willen achterlaten. Een bitterzoet einde. Daar houdt mijn boekenhart van.
Wat vind jij de mooiste manier om een boek te eindigen?
Op de een of andere manier kan ik boeken met een ongelukkig einde jaren later makkelijker voor de geest halen dan een boek met een happy ending. Juist dat ongelukkige einde is nog een laatste zet van de auteur om mij te raken. Tijdens het lezen van je blogpost dacht ik meerdere malen aan de roman Turks Fruit van Jan Wolkers. Het eindigt niet mooi, maar tegelijkertijd weer wel. Toch weet Wolkers het einde zo te schrijven dat ik me meer verbonden voel met de personages en dezelfde triestheid voel die tussen de regels hangt. Het boek pakte me en jaren later herinner ik mij mijn gevoel bij het einde nog precies. Hoe anders was het geweest als Wolkers een tralalala einde had geschreven? Ongeloofwaardig denk ik… juist in die laatste hoofdstukken stevende hij af op die onvermijdelijke wending op het einde. Een ongelukkig einde kan soms meer af voelen, dan een gelukkig gefabriceerd einde.
Daarnaast kan een gelukkig einde in sommige opzichten voelen als ongeloofwaardigheid. Een gezin wat veel meemaakt, een vrouw die in een thriller in de netten van de onderwereld valt… het klopt niet als ineens alles goed is. Ik hou ervan als het einde dan open blijft, dat ik zelf verder kan fantaseren. Maar het is ook een afspiegeling van het werkelijke leven. In het werkelijke leven is ook niet alles goed en lang en gelukkig leven… Soms loopt een situatie gewoonweg niet goed af. Maar dat wil niet zeggen, dat het niet waardevol was. Daarom vind ik ook ongelukkige eindes waardevol voor een verhaal. Het rauwe puntje op i.
Ik ben het helemaal met je eens! Het is volgens mij vooral belangrijk dat een einde bij een boek past en dat het iets symbolisch heeft, en dan mag het mooi of minder mooi zijn. Dat is ook wat ik zelf altijd probeer te doen. Of dat je twijfelt: is het nou een happy end of niet? Dat er veel open blijft ter interpretatie zeg maar.