Waar liggen de persoonlijke grenzen in het onderwijs?

Bron beeld

Een Amerikaanse lerares werd een paar jaar geleden ontslagen omdat ze tijdens de Sandy Hook-schietpartij tegen haar leerlingen had gezegd dat ze van hen hield. Steeds vaker voegen leerlingen leraren toe op Facebook, Twitter en Instagram en worden er hele conversaties gevoerd via WhatsApp. Op steeds meer scholen is het een gewoonte om docenten te tutoyeren en bij de voornaam te noemen en er is steeds meer sprake van een hechte band, bijna een soort vriendschap, waar een professionele relatie zou moeten zijn. Maar is dat eigenlijk wel zo goed? Hoe hecht moet én mag de band tussen leraar en leerling zijn?

Je hoort wel eens dat het een soort gouden regel is voor artsen en verpleegkundigen dat je niet té persoonlijk betrokken mag raken bij patiënten, omdat je daardoor het risico loopt dat je emoties zich ermee gaan bemoeien. Ook bij docenten zijn er veel argumenten tegen een té persoonlijke relatie met leerlingen. Sowieso is het ethisch onverantwoord, want je bent een professional en je moet je ook zo gedragen – en daarnaast speelt ook nog eens mee dat jij meerderjarig en de leerlingen minderjarig zijn. Daarnaast is het gevaarlijk voor de hiërarchie in de klas, want een zeer persoonlijke band met bepaalde leerlingen – je zult nooit met alle leerlingen even hecht zijn – zal er hoe dan ook voor zorgen dat je die leerlingen anders gaat behandelen, misschien wel gaat voortrekken. En dat brengt me bij het laatste argument: je zult je werk niet meer goed doen. Hecht je te veel waarde aan hoe je als mens denkt over bepaalde leerlingen, dan zul je niet meer objectief als docent naar hen en hun leerprestaties kunnen kijken.

Toch kun je natuurlijk ook aanvoeren dat het heel positief kan zijn om een hechte band met leerlingen op te bouwen. Het is een antropologische wet dat we sneller iets aannemen van mensen die we sympathiek vinden, op wat voor manier dan ook. Leerlingen hoeven jou als docent niet per se aardig te vinden, maar ze moeten wel naar je luisteren en dat lukt niet als jouw doen en laten hen compleet onbekommerd laat. Leerlingen zijn niet ongehoorzaam omdat ze een hekel hebben aan een docent, ze zijn ongehoorzaam omdat die docent onverschilligheid opwekt. Je zult dus altijd een band met ze moeten opbouwen die op zijn minst is gebaseerd op wederzijds respect. Daarnaast geldt: hoe hechter de band, hoe voorspoediger het leren. Je ontpoppen tot een docent die leerlingen echt aardig (willen) vinden, zorgt ervoor dat ze voor jou willen werken en dat is hoe dan ook een goede stap in de richting naar voor zichzelf willen werken. Een band die gebaseerd is op persoonlijke betrokkenheid zorgt ervoor dat je precies weet wat voor onderwijs je ze moet bieden en hoe je met ze moet omgaan, en dat bevordert de veiligheid en effectiviteit van het leerklimaat. Bovendien ben je als docent ook voor een heel groot deel pedagoog: je moet leerlingen opvoeden, je moet ze de ruimte bieden zich te ontwikkelen en dingen te leren over zichzelf en het leven, en dat lukt alleen als ze het van je willen aannemen. Kortom: een hechte band tussen leraar en leerling bevordert de leerprestaties.

Je moet er dus hoe dan ook in investeren, te beginnen met hele simpele dingen. Onverschilligheid als basis van een relatie ontstaat als je hele kleine, maar belangrijke dingen niet doet, bijvoorbeeld als je steevast de fout in gaat met namen, als je standaard te laat bent of geen toenadering zoekt. In veel theoriestof over het docentschap wordt aangegeven dat je de eerste paar lessen met een klas beter kunt besteden aan het opbouwen van een band dan aan de leerstof, want daar zul je de rest van het jaar de vruchten van plukken. Het opbouwen van een band houdt in dat je leerlingen leert kennen en hen de gelegenheid geeft jou te leren kennen, maar ook dat je samen vaststelt welke normen en waarden belangrijk zijn. Pak je dat goed aan en wordt er dus waarde gehecht aan hard werken en goed leren, dan zul je de verloren tijd zo inhalen.

Maar de grote vraag is nog steeds: wanneer is een band té persoonlijk, waar trek je de grens? Voor mij als beginnend docent is dat best lastig, maar ik heb er vanaf mijn eerste stage een punt van gemaakt dat ik geen informeel contact wil met leerlingen. Klinkt misschien hard, maar het houdt simpelweg in dat ik niet reageer op vriendschapsverzoeken via Facebook en ook nooit mijn mobiele nummer zou geven. Simpelweg omdat ik in mijn privétijd niet bezig wil hoeven zijn met hoe ik door leerlingen gezien word. Uiteraard let ik sowieso op bij alles wat ik op sociale media post: zou ik het erg vinden als mijn collega’s of leerlingen dit zouden zien? Is het antwoord ja, dan post ik het niet, simpel. Maar ik vind het heel belangrijk dat een relatie professioneel blijft. Jazeker, ik wil graag een hechte band met mijn leerlingen, maar die band houdt in dat ik mijn best doe om hen te leren kennen en om te ontdekken wat voor hen het beste werkt, en dat ik me ook tot op zekere hoogte voor hen openstel. Maar hoe dan ook ben je buiten de professionele situatie een andere versie van jezelf, en dat maakt je ook kwetsbaarder. Het is uiteindelijk ook het belangrijkste om de balans te vinden tussen een professionele relatie, waarin het doel is om de leerlingen zo goed mogelijk tot leren te brengen, en een persoonlijke relatie, waarin je probeert om echt iets bij diezelfde leerlingen te bereiken. En die balans is precies wat het lastig maakt, maar tegelijkertijd ook heel erg de moeite waard.

Wat vind jij belangrijk bij professioneel-persoonlijke relaties?