Waar het licht is – Jennifer Niven

Is het vandaag een goede dag om dood te gaan? Dat vraag ik me af als ik ’s ochtends wakker word. Als ik in het derde uur mijn ogen open probeer te houden terwijl meneer Schroder maar doorzeurt. Terwijl ik ’s avonds aan tafel de sperziebonen doorgeef. Als ik ’s nachts wakker lig doordat mijn hersenen niet uit willen omdat ze nog zoveel hebben om over na te denken. Is vandaag de dag? En als het vandaag niet is – wanneer dan? En ik vraag het me nu af, terwijl ik op een smalle richel zes verdiepingen boven de grond sta.

Eerste indruk

Waar het licht is heb ik al vaak voorbij zien komen op recensiesites en elders in de media. Ook lezers in mijn omgeving hadden het er steeds vaker over, en dan vooral over het Engelse origineel All the Bright Places. Toch heb ik mij pas later aan het boek gewaagd, omdat ik altijd een beetje huiverig ben wat boekenhypes betreft: regelmatig vind ik zo’n boek gewoon niks en dan ben ik toch wel erg teleurgesteld. Dat overkwam me bijvoorbeeld met Fangirl van Rainbow Rowell. Maar uiteindelijk besloot ik toch aan het boek te beginnen, verwachtend dat het een verhaal zou zijn over twee depressieve tieners die elkaar het leven redden. De vergelijking met The Fault in our Stars die door velen werd gemaakt, heb ik weinig aandacht geschonken: ik vind dat boek zó goed dat ik niet geloof dat er boeken kunnen zijn die er echt op lijken.

Waar het over gaat

Theodore Finch is depressief. Hij slaapt soms dagen achtereen en er is niemand met wie hij echt kan praten: de depressie trekt aan hem, sleurt hem mee zonder dat hij dat wil: want hij wil niets liever dan midden in het leven staan, dan léven. Hij kan er bijna niet meer tegen dat hij steeds de controle verliest en onderneemt daarom regelmatig zelfmoordpogingen om die controle weer terug te krijgen: maar altijd alleen maar voor het gevoel, hij doet het nooit echt. Op school kent iedereen hem, of beter gezegd: ze kennen een versie van hem: Zwerver Finch, Eighties Finch, Emo Finch: hij is zoveel verschillende Finches tegelijk omdat hij ervoor wil zorgen dat hij ertoe doet, dat hij een rol speelt – en daardoor gaat hij letterlijk een rol spelen – dat zijn tijd op aarde niet voor niets is. Eigenlijk probeert hij gewoon uit te zoeken hoe het zit met zijn identiteit en zijn leven, en de depressie en zijn uit elkaar gevallen gezin maken het er niet makkelijker op.

Violet Merkey is ook depressief, maar bij haar ligt de situatie compleet anders. Nog maar enkele maanden geleden is haar zus Eleanor omgekomen bij een auto-ongeluk. Violet mist haar verschrikkelijk: ze waren ontzettend close, runden zelfs samen een goedlopende blog. Nu geeft Violet zichzelf de schuld van de dood van haar zus en vindt ze dat ze haar recht op geluk verspeeld heeft. Ze schrijft niet meer, durft niet te lachen of lol te hebben en antwoordt steevast met daar ben ik nog niet aan toe als mensen haar iets voorstellen.

En dan ontmoet ze Finch. En Finch ontmoet haar. Ze zouden niet méér van elkaar kunnen verschillen, maar toch laten ze elkaar het licht zien: als ze samen een schoolproject ondernemen, blijkt dat ze meer van elkaar kunnen leren dan ze ooit hadden kunnen voorzien.

Wat ik ervan vond

Laten we het maar meteen even over die vergelijking hebben: ik vond namelijk dat deze echt héél triviaal aanwezig is in het boek. Er zijn maar heel weinig en dan vooral hele kleine dingetjes die er misschien aan doen denken, maar waarschijnlijk heb ik dit ook alleen opgemerkt doordat ik erop lette. De namen bijvoorbeeld: in beide boeken zijn de bijnamen belangrijker dan de echte namen: Gus en Finch, Ultraviolet en Hazel Grace. De andere vergelijkingen hebben wel wat meer te maken met de verhaallijn: de manier waarop de plot rondom de mannelijke hoofdrolspelers eindigt en de fascinatie met vergeten worden en ertoe doen. Verder heb ik weinig kunnen ontdekken, al geef ik toe dat ik zo ongeveer net zo verliefd ben geworden op Finch als destijds op Augustus.

Dan… ik weet niet eens waar ik moet beginnen. Als ik aan dit boek terugdenk, komen de woorden lievelingsboek en fantastisch in me op, maar er is ook een soort gevoel van onbehagen. Een gevoel dat ik ook steeds bij het lezen had. Komt het doordat het boek toch minder goed was dan ik had verwacht? Nee, dat denk ik niet, want het stelde me absoluut niet teleur. Het komt simpelweg door de zwaarte en de toon van het boek: het is rauw, zwaarmoedig, hier en daar zelfs huiveringwekkend. Maar wel huiveringwekkend echt. Het heeft me aan het lachen gemaakt (voornamelijk door de humor van Finch) maar het heeft ook allerlei andere emoties bij me opgeroepen. Plaatsvervangend verdriet voor Violet, omdat ik zelf een zus heb en ik me door de sterk herkenbare schrijfstijl ineens kon voorstellen hoe ik me zou voelen als zij zou komen te overlijden: ik herkende mezelf echt enorm in Violet, hypothetisch dan… heel vreemd eigenlijk. Heel veel begrip voor Finch voelde ik ook, omdat ik compleet begreep waarom hij een einde aan zijn leven wilde maken – en tegelijkertijd weer niet, vanwege die controle en het wanhopig graag willen léven maar de controle zelf niet hebben. Het zijn hele rauwe emoties die niet per se prettig zijn om te voelen en vandaar dat het lezen van het boek ook een soort nare bijsmaak heeft, omdat je dat wat er wordt beschreven gewoon niemand toewenst.

Dat geldt tenminste voor de ellendige thema’s. De rest van het boek, over de romance tussen Finch en Violet, vond ik adembenemend. Ik zei hierboven al dat ik verliefd ben geworden op Finch en dat voelde ook echt zo: het is heel moeilijk uit te leggen, maar ik ben echt van de personages in dit boek gaan houden. Violet omdat ik me zo met haar kan identificeren en omdat ze een prachtige ontwikkeling doormaakt en Finch omdat hij zo’n sterk persoon is. Hier moet ik wel even bij zeggen dat ik het vooral in het begin wel erg lastig vond om hoogte te krijgen van Finch: ik snapte niet wat er nou werd bedoeld met het Slapen, pas later ontdekte ik dat dit ‘’gewoon’’ de depressie was. Dankzij dit boek ben ik gaan begrijpen wat het precies inhoudt om depressief te zijn en de band die ik als lezer met zijn personage kreeg, heeft ervoor gezorgd dat ik echt nog net niet in huilen uitbarstte toen zijn verhaal eindigde (het kost me nogal moeite om geen spoilers te verraden, maar goed).

De schrijfstijl van het boek is super. Heel toegankelijk, maar ook gewoon ontzettend mooi. Door de perspectiefwisseling krijg je twee heel verschillende visies op de gebeurtenissen en de personages hebben allebei zo’n eigen karakter dat het allemaal echt heel realistisch is. Het mooiste aan het hele boek vind ik echter nog de thema’s: Niven geeft in een interview achterin het boek aan dat ze graag iets wilde schrijven dat rauw en echt was en dat is haar gelukt. Dit is geen blije romance, maar een pijnlijk realistisch epos over twee mensen die elkaar helpen uit een heel duister oord te komen, juist doordat ze daar allebei zitten. Het gaat over midden in het leven staan en proberen te bepalen wie je bent en wie je wilt zijn onder invloed van de omstandigheden, maar ook over waar je naartoe gaat en dat de meest negatieve keuze soms juist de dapperste is, over controle houden over je eigen leven en je identiteit en over dat liefde niet alles oplost omdat je toch echt zelf verantwoordelijk bent voor je geluk, maar dat het je wel prachtige dingen kan laten zien waardoor je je openstelt voor je geluk.

Was er dan niets dat minder positief was? Eigenlijk niet, maar ik moet zeggen dat ik het verhaal hier en daar wel enigszins langdradig vond en dat ik aan het einde van het verhaal nog steeds niet goed wist hoe Finch nou in elkaar zat omdat hij toch steeds een soort masker opzette en zijn perspectief niet echt in ging op hoe hij zich écht voelde. Daarnaast stoorde ik me enigszins aan de nogal slordige vertaling waarin de Engelse termen letterlijk zijn vertaald, bijvoorbeeld negende klas (zoiets hebben wij in Nederland niet en dat is verwarrend) en college voor hoger onderwijs terwijl het bij ons een les op het hoger onderwijs betekent. Misschien zeur ik wel gewoon, maar het maakt het boek toch net ietsjes minder perfect.

Conclusie

Dit was absoluut een prachtig boek. Jennifer Niven heeft een bijzonder staaltje adolescentieliteratuur neergezet over wat er allemaal mis kan gaan in je leven en wat dat met je persoonlijkheid doet, waarin humor zich met brok in je keel-momenten vermengt en waar elke lezer wel een betekenisvolle les uit kan halen. Deze zal me nog lang bijblijven.

Titel: Waar het licht is (All the Bright Places)
Auteur: Jennifer Niven
Uitgeverij: Moon
Aantal bladzijden: 336
Verschenen: april 2015
Genre: young adult roman