Het maakte niet uit dat ik accentloos Engels sprak. Het maakte niet uit dat ik mensen keer op keer vertelde dat ik hier geboren was, in Amerika, dat Engels mijn eerste taal was, dat mijn neven en nichten in Iran me ermee plaagden dat mijn Perzisch middelmatig was en ik bovendien een wat Amerikaans accent had. Het maakte allemaal niet uit. Iedereen nam aan dat ik uit een ander land kwam en nog maar net van de boot was gestapt.
Mafi goes contemporary
Tahereh Mafi brak een aantal jaar geleden internationaal door met de dystopische Touching Juliette-trilogie, waarvan het eerste deel mijn kennismaking was met het genre. Ze veroverde de bestsellerlijsten én de lezersharten en het succes was zelfs zo groot dat er na het verschijnen van deel drie nog twee vervolgdelen werden aangekondigd. Maar Mafi besloot er nog een schepje bovenop te doen en koos een zijpad naar het contemporary YA-landschap door A Very Large Expanse of Sea te schrijven, gebaseerd op haar eigen ervaringen als breakdancend moslimmeisje vlak na de aanslagen van elf september 2001. En dat schiep hoge verwachtingen en een ‘’YES, EINDELIJK’’-gevoel, want juist dat onderwerp is nog niet vaak belicht. Maar of het nou echt een boek is dat die verwachtingen kan waarmaken… hm.
Maar ja, alleen de monsters die vrouwen dwongen de hele dag in een aardappelzak rond te lopen haalden het nieuws, en die klootzakken hadden op een of andere manier voor ons allemaal de toon gezet. Niemand stelde mij ooit nog de vraag; mensen namen gewoon aan dat ze het antwoord toch al wisten, en bijna altijd hadden ze het fout.
Breakdance en discriminatie
Shirin is zestien en wordt al haar hele leven samen met haar broer door hun ouders van woonplaats naar woonplaats gesleept, steeds op zoek naar een beter bestaan – een missie die flink is bemoeilijkt na de gebeurtenissen van 9/11, een jaar geleden. Shirin wordt regelmatig bespot, genegeerd, bedreigd, gediscrimineerd of simpelweg niet serieus genomen en kan vooral niet wachten tot ze kan gaan studeren en haar eigen leven kan opbouwen. Maar dat schooljaar verandert alles: haar broer krijgt haar zover om mee te doen met zijn breakdanceclub en rond dezelfde tijd ontmoet ze Ocean. Ocean, die heel veel dingen in haar losmaakt. Ocean, die zegt dat zij ook dingen in hém losmaakt. Ocean, die ze niets liever dan dicht bij zich wil laten komen maar die haar tegelijkertijd beangstigende dingen laat voelen…
Underwhelming
Ik had echt vet hoge verwachtingen van dit boek. Een verhaal over 9/11 was ik sowieso nog nooit eerder tegengekomen, laat staan verteld vanuit het perspectief van een moslimmeisje, en het leek me een ontzettend belangrijk en goed en diepgaand verhaal dat echt klassiekerpotentieel zou kunnen hebben. En het is ook echt, écht wel een goed boek. Maar… het had zoveel beter kunnen zijn. Dat vind ik echt, en ik vind het zó jammer. Want als een boek je achterlaat met het gevoel dat het goed was, maar dat het héél goed had kunnen zijn, als het eigenlijk niet superveel indruk maakt terwijl je weet dat het héél indrukwekkend had kunnen zijn… dat is zo teleurstellend. Het viel tegen. Het was enorm underhwlming – waarom hebben we daar geen Nederlands woord voor? – en dat is zo stom, want echt… ik wilde dit boek zó graag zó goed vinden.
Het zou zo veel beter zijn om b-girl, breakdancer, genoemd te worden dan Het Meisje Met Dat Ding Op Haar Hoofd.
Schrijnend
Oké, eerst het goede nieuws: Een bijna eindeloze afstand is een goed boek om precies de juiste redenen. Al vanaf het begin is het onwijs schrijnend hoe Mafi beschrijft wat Shirin doormaakt: het is ongelofelijk heftig wat ze naar haar hoofd geslingerd krijgt en wat haar zowel fysiek als mentaal als emotioneel wordt aangedaan. Ik had bijna een soort ontwijkingsgedrag tijdens het lezen omdat ik het zo pijnlijk vond om te lezen hoe ze niet serieus wordt genomen en niet wordt gezien voor wie ze is, zelfs niet door haar leraren of haar eigen ouders. Maif zet heel scherp neer hoe Shirin is verhard en hoe ze probeert zichzelf te beschermen en dat komt echt keihard binnen.
Door de herhaalde blootstelling aan wreedheden was ik zo gevoelig geworden dat inmiddels zelfs het kleinste krasje een litteken achterliet.
Zet aan het denken
Hoewel ik in het begin de daadwerkelijke connectie met 9/11 een beetje miste en had gedacht dat het zich sneller daarna zou afspelen, maakt het verhaal goed duidelijk wat er eigenlijk allemaal is veranderd sinds die noodlottige dag. De kleine en grote verwijzingen naar de oogkleppen en tunnelvisies die het denkvermogen van mensen overnamen zijn enorm krachtig en heftig. Maar Mafi’s enerzijds scherpe en anderzijds gevatte schrijfstijl zet je ook genadeloos aan het denken over hoe anders de wereld toen was – en tegelijkertijd laat het je beseffen dat het tegenwoordig ook weer niet zo anders is dan toen.
‘Ik heb er genoeg van, meneer Jordan. Ik probeer al jaren mensen wijzer te maken en dat is dodelijk vermoeiend. Ik heb er genoeg van om geduld te hebben met fanatici. Ik heb er genoeg van om uit te leggen waarom ik het niet verdien om voortdurend als vuil behandeld te worden. Ik heb er genoeg van om iedereen te smeken om alsjeblieft te begrijpen dat niet alle mensen van kleur hetzelfde zijn, dat we niet allemaal hetzelfde geloven of de wereld hetzelfde ervaren.’ Ik schudde mijn hoofd. ‘Ik ben gewoon… Ik ben het gewoon zo verschrikkelijk zat om aan de wereld uit te leggen waarom racisme verkeerd is, oké? Hoezo is dat mijn taak?’
Shirin
Met Shirin als hoofdpersonage, of beter gezegd met de manier waarop zij is neergezet, had ik een beetje een complexe relatie. Ik vond het leuk hoe ze steeds meer karakter en achtergrond krijgt en dat je langzaamaan ook haar cultuur en waarden – waarom ze een hoofddoek draagt bijvoorbeeld – beter gaat begrijpen. Wat ik ook goed vind, is dat ze echt een soort boze puber-personage is en tegen dingen aanschopt en van zich afbijt: ik vond haar niet per se aardig, maar ik begreep en bewonderde haar wel heel erg en ik vind het altijd bijzonder als een auteur dat voor elkaar krijgt. Waar ik wat meer moeite mee had, is dat Mafi duidelijk uit haar eigen verleden heeft geput: niet alleen was het soms onduidelijk wat nou autobiografisch was en wat niet, maar ook zette ik zo mijn vraagtekens bij hoe volwassen en reflectief Shirins gedachtegangen waren: dat past dan weer een stuk minder goed bij dat geloofwaardige boze puber-karakter…
Mensen praatten over mijn hoofd heen, spraken voor mij, discussieerden over me zonder mijn mening te vragen. Ik was een gespreksonderwerp geworden, een statistiek. Ik was niet langer vrij om maar een puber te zijn, maar een mens, maar vlees en bloed. Nee, ik moest meer zijn dan dat. Ik was een schande. Een pijnlijk gespreksonderwerp.
Interraciale relatie
En ja… dan is er natuurlijk het liefdesverhaal. En begrijp me niet verkeerd, dat liefdesverhaal is heel mooi en aandoenlijk en hartverwarmend en schattig. Goed, het is nogal cliché, maar ik vond het heel sterk hoe Mafi de moeilijkheden van een interraciale relatie en de hokjescultuur op een highschool erbij betrekt. Ocean vond ik tof en zijn achtergrondverhaal gaf het hele verhaal van hoe ze steeds uit elkaar dreven en weer bij elkaar terugkwamen een extra laag. Extra pluspunt: de bijfiguren die door de romance wat meer background krijgen, zoals Shirins broer. Ik vond de romance echt niet per se erg.
Door bij mij te zijn, zou Oceans veilige, aangename bubbel worden doorgeprikt. Alles aan mij – mijn gezicht, mijn kleding – was politiek geworden.
Just another lovestory
Maar… ik zou willen dat het er niet in had gezeten. De laatste jaren ben ik steeds meer een voorstander geworden van hoe krachtig YA-boeken zonder een liefdesthema kunnen zijn, en dit is echt zo’n boek dat zoveel beter en sterker was geweest zonder de romantiek. Shirins struggles als moslimmeisje dragen namelijk echt het boek voor mij, maar wat er gebeurt is dit: af en toe zit er een vlijmscherpe passage in over die worstelingen – en dan is het moment voorbij en gaat het weer over breakdance (wat ik ook best tof vond, maar niet echt grandioos of zo) of over Ocean. Begrijp me niet verkeerd, ik snap dat Mafi Shirin als ‘’normaal meisje’’ heeft willen neerzetten, maar… daardoor is het uiteindelijk vooral gewoon weer een highschool lovestory. En juist dáárdoor valt het boek tegen en maakt het minder indruk dan het had kunnen maken.
Niet een van mijn klasgenoten zei iets tegen me, behalve de jongen die letterlijk met zijn biologieboek mijn schouder aanviel. Ik wou dat het me niets kon schelen.
Conclusie
Een bijna eindeloze afstand is een mooi boek over de inderdaad bijna eindeloze afstand tussen een boos moslimpubermeisje en zij met oogkleppen op enerzijds, en zij die dicht bij haar willen komen maar weggeduwd worden anderzijds. Mafi is erin geslaagd haar beschrijvingen van wat Shirin met woorden en daden wordt aangedaan te laten schrijnen en schuren en zet flink aan het denken over de wereld van toen en de wereld van nu. En ja, het liefdesverhaal is schattig en zit ook best goed in elkaar. Maar als je een onwijs indrukwekkend en memorabel en diepgaand boek verwacht, dan kom je toch van een koude kermis thuis, want uiteindelijk is het een vrij doorsnee highschool-liefdesverhaal dat er niet echt uit springt. Was de liefde geschrapt en waren Shirins struggles verder uitgediept, dán was het een bijzonder en indrukwekkend en memorabel en diepgaand boek geweest. Nu… helaas. Het is ‘m gewoon niet.
Titel: Een bijna eindeloze afstand (A Very Large Expanse of Sea)
Auteur: Tahereh Mafi
Vertaald door: Merel Leene
Uitgeverij: Blossom Books
Verschenen: oktober 2018
Aantal bladzijden: 304
Genre: young adult contemporary
Beschikbaar als: hardcover, ebook
Leeftijdsadvies: 12+
Voor liefhebbers van: Laura Creedle, Eric Lindstrom
Recensie-exemplaar: nee
ISBN: 9789463491280
| Goodreads | Bol.com | Auteurssite |