Een pleidooi voor en tegen samenwerkend leren

Bron beeld: Pixabay

Dit blok volg ik op de hogeschool het vak Activerende didactiek en samenwerkend leren, in de studentenmond afgekort tot ADSL. Tot zover is het nog nauwelijks over activerende didactiek gegaan en des te meer over samenwerkend leren, want onze docente is daar nogal groot fan van en probeert dat op ons over te brengen. Nu ben ik zelf nooit, echt nooit een fan geweest van dingen in groepsverband doen en ik dacht altijd dat ik ook nooit een docent zou worden die veel met samenwerking zou doen. Door dit vak denk ik daar ietsjes anders over, maar tegelijkertijd heeft het ook juist mijn ideeën over samenwerking in de klas versterkt. Vandaag wil ik graag uitleggen waarom samenwerkend leren op zich heel vruchtbaar kan zijn, maar ook compleet vruchteloos.

Mijn eigen ervaringen

Op de middelbare school heb ik nooit veel samen hoeven werken, omdat dat eigenlijk heel lastig te doen was: we hadden eigenlijk allemaal zo ons eigen tempootje en niveautje, dus je kon elkaar nooit echt goed aanvullen. Er waren wel dingen die je samen mocht doen, zoals het profiel- of sectorwerkstuk, praktische opdrachten en van die mondelinge presentaties die je voor de vreemde talen moest doen, maar ik koos er dan altijd voor om gewoon lekker alleen te werken.

De redenen daarvoor behield ik toen ik naar het hbo ging, waar samenwerking ineens veel en veel belangrijker bleek te zijn. Presentaties, onderzoeksprojecten, werkstukken… in het eerste en tweede jaar moest er zo ongelofelijk veel in groepsverband gedaan worden dat ik echt niet helemaal amused was. Ik vond het altijd superleuk om te doen wat we moesten doen, maar dat was het probleem ook: ik wilde het zelf doen, op mijn manier, met mijn visie, mijn deadlines en methodes… mijn, mijn, mijn, ik, ik, ik. Zeker als ik het uiteindelijke resultaat tegen vond vallen, baalde ik ervan dat het per se in groepsverband moest, helemaal omdat ik altijd degene was die de anderen achter de broek zat en zich zorgen maakte over deadlines en prestaties. Nu ik halverwege de opleiding ben, merk ik dat het samenwerken echt iets is van de propedeusefase, want nu hoef ik bijna niet meer samen te werken en gaat het juist om de individuele prestaties.

Samenwerkend leren: waarom niet?

Ik heb tot zover nooit echt heel erg nagedacht over mijn visie op samenwerkend leren, maar ik heb wel altijd zeker geweten dat sommige leerlingen er gewoon niet voor gemaakt zijn om met anderen samen te werken. Ik ben er zelf het levende bewijs van dat het soms gewoon niet werkt: sommige jongeren, leerlingen, functioneren echt gewoon beter als ze in hun uppie kunnen werken en alles op hun eigen manier kunnen doen: het samenwerken is sowieso bijna altijd geforceerd, het gebeurt maar heel weinig dat leerlingen er zelf om vragen – hoewel het wel gebeurt – en in mijn ervaring zetten ze niet snel een blij gezicht op bij de aankondiging van een samenwerkingsopdracht. Tel daarbij op dat lang niet iedereen met elkaar samen kan werken, omdat de niveaus en persoonlijkheden vaak simpelweg te verschillend zijn of omdat ze niet met elkaar op kunnen schieten, en dan is het nog veel geforceerder.

En dan de klassensituatie nog. Voor mij als slechthorende docent is het al lastig om in een doorsnee situatie alles in de gaten te blijven houden wat er gebeurt, maar als leerlingen gaan samenwerken wordt het chaos. Het is niet rustig, er wordt te luid en te veel door elkaar gepraat en je moet als docent enorm veel controle houden: doen ze wel wat je vraagt, praten ze wel over de juiste dingen, gaan ze wel goed met elkaar om? Plus: leerlingen raken afgeleid door wat er bij andere groepjes gebeurt of door onderlinge gebeurtenissen, leerlingen worden buitengesloten of getreiterd binnen het groepje, er is een ongelijke rolverdeling… het werkt gewoon vaker niet dan wel.

Samenwerkend leren: waarom wel?

Eigenlijk heb ik dus vanaf het begin gedacht: nah, samenwerkend leren, niet echt iets voor mij en ook niet voor mijn leerlingen. Maar onze onwijs enthousiaste docente wil dat niet echt horen, en ik moet toegeven dat ik inmiddels wel een idee begin te krijgen van de voordelen van samenwerkend leren. De nadelen gelden uiteraard nog steeds, maar ik ben er wel achter dat die te weerleggen zijn met één allesomvattend argument: het samenwerken moet goed gestructureerd zijn, dan gaat het goed. Deel je de groepen goed in, maak je goede afspraken, zorg je voor goede instructies en laat je de kernbegrippen van het samenwerkend leren terugkomen in de aankleding ervan, dan zou het gewoon goed moeten gaan en zou je de vruchten ervan moeten kunnen plukken.

Welke vruchten dat zijn? Laten we even voorop stellen dat samenwerking gewoon belangrijk is in de maatschappij. Hoe individualistisch het leven in de eenentwintigste eeuw ook is, je zult toch in een team moeten kunnen functioneren want als complete eenling red je het gewoon niet. Ook al doe je thuiswerk, je hebt nog altijd te maken met collega’s en een baas aan wie je in meer of mindere mate verantwoording moet afleggen. En je kunt nog zo’n loner zijn, enige vorm van samenwerking zul je toch altijd wel aan de dag moeten leggen. Dan is het toch wel enigszins logisch dat samenwerking gewoon heel belangrijk is in de klas, en aangezien ik een groot voorstander ben van de koppeling tussen onderwijs en praktijk, vind ik dat best een goede zaak.

Daar komt nog bij, en dat is voor mij toch ook wel een belangrijk argument, dat leerlingen in zekere zin erg gebaat kunnen zijn bij samenwerkend leen. Vooropgesteld dat de organisatie inderdaad in kannen en kruiken is, dan doe je als docent eigenlijk een stap terug: je geeft leerlingen veel meer leiding over hun eigen leerproces en legt de verantwoordelijkheid voor een productieve les bij henzelf. Natuurlijk moeten ze dat wel aankunnen, maar dit stimuleert wel om leervaardigheden (plannen, discipline, verantwoordelijkheid) aan te leren. Ze kunnen er sterker en zekerder van worden. Bovendien kan niemand ontkennen dat twee of meer gewoon altijd meer weten dan één. Het hardop denken en uitwisselen, het samen tot antwoorden komen en het praten over die antwoorden, het samen reflecteren, is enorm waardevol voor een bredere leercontext en kan leerlingen ook echt verder helpen. Ze kunnen er enorm veel van leren om met anderen samen te werken, en dan heb ik het nog niet eens over het gebied van sociale vaardigheden, begrip en empathie.

Samenwerkend leren: top of flop?

Kan iedereen met iedereen samenwerken? Nee. Is samenwerkend leren altijd een goed idee, in welke klas en met welke leerlingen dan ook? Ab-so-luut niet. Ik blijf echt bij mijn standpunt dat het voor sommige leerlingen gewoonweg niet werkt en dat brengt me ook meteen bij mijn conclusie. Samenwerking kan leerlingen enorm veel leren, mits ze elkaar kunnen aanvullen en versterken (en dat kan op allerlei manieren) en mits het echt goed voorbereid is. Nog beter is het om leerlingen die graag met elkaar samenwerken en aangeven dat graag te doen, die kans te geven zonder het verder te forceren, want dat forceren is precies wat er niet goed gaat. Dat ik voor ADSL verplicht een les met samenwerkend leren moet uitvoeren (en filmen, blegh) vind ik wat minder, want dan is forcering dus al wat de klok slaat, maar verder sta ik er absoluut voor open.

Ben jij iemand die graag samenwerkt?