De mythe van de inspirerende gehandicapte

Bovenstaande video is een van mijn favoriete TED Talks en misschien ook wel degene die me het meeste aan het denken heeft gezet. Stella Young is in december vorig jaar overleden, zo ontdekte ik toen ik research aan het doen was voor dit artikel, en ze heeft zich gedurende haar hele 32-jarige leven ingezet voor acceptatie en emancipatie van gehandicapten zoals ze zijn, niet zoals ze volgens de maatschappij zouden moeten zijn. Ik kijk haar Talk regelmatig opnieuw en wilde er daarom graag iets over schrijven, te meer om haar en haar woorden een eer te bewijzen nu ze er niet meer is.

De inspirerende gehandicapte

Ik herkende me al meteen heel erg in Stella’s verhaal toen ik het filmpje voor de eerste keer zag: niet alleen merk ik dat mensen gehandicapten snel inspirerend vinden – of verwachten dat ze inspirerend zijn – ook betrap ik mezelf erop dat ik dat vind. Iemand met wie ik op school heb gezeten heeft eerst hbo gedaan en is daarna Wijsbegeerte gaan studeren ondanks zijn ernstige spierziekte. Dat vind ik van bijzonder doorzettingsvermogen getuigen. Laatst was ik in het ziekenhuis bij de reumatoloog en zag ik een jonge vrouwelijke arts in een rolstoel, wat ik geweldig vond. Onlangs kwam ik op internet een filmpje tegen van een vijfdejaars studente geneeskunde die haar studie en stages doet ondanks haar slechthorendheid, en toen ik op een college voor studenten geneeskunde (toevallig haha) sprak, zag ik een studente in een rolstoel. Dat vind ik allemaal gewoon ontzettend bijzonder en van veel moed en doorzettingsvermogen getuigen. Zo’n zelfde gevoel krijg ik als ik, om Stella’s term te gebruiken, naar inspiratieporno kijk: afbeeldingen van kinderen die met protheses sporten of ondanks hun verlamming toch een computer kunnen bedienen of iets dergelijks.

Maar het punt is… waarom zijn deze dingen bijzonder? Vinden we het ook knap en moedig als een niet-gehandicapt persoon geneeskunde gaat studeren of een marathon loopt of een computer bedient? Nee, niet per se in ieder geval. Waarom bewonderen we gehandicapte mensen er dan wel om? Die vraag is niet zo moeilijk te beantwoorden: omdat we vinden dat hun positie benadeeld is. Dat ze minder mogelijkheden hebben en harder moeten werken. En dan vinden we het bijzonder als ze er toch in slagen een carrière en een leven op te bouwen.

Misschien is dat ook wel terecht: gehandicapte mensen hebben het nu eenmaal minder makkelijk en als ze er dan toch voor kiezen om te vechten voor hun dromen en voor hun potentieel, dan mag dat best bewonderd en gerespecteerd worden. Ik weet dat mensen mij bijvoorbeeld inspirerend vinden omdat ik ondanks alle beperkingen wel gewoon voor een carrière in het onderwijs ga en me niet uit het veld laat slaan.

Gewoon inspirerend?

Maar… iets klopt er niet. Want zoals Stella al aangeeft, sommige mensen vinden iemand met een handicap al inspirerend zonder dat diegene iets gedaan heeft. Mensen vinden mij bijvoorbeeld inspirerend omdat ik altijd positief probeer te zijn en omdat ik zoveel mogelijk probeer te doen wat ik leuk vind. Gehandicapten worden als inspirerend ervaren door de manier waarop ze hun leven leiden, en meer nog: door het feit dat ze hun leven leiden. Doordat ze hun bed uit komen en dingen doen en manieren zoeken om een kwalitatief leven te leiden, zijn ze inspirerend. En dat klopt eigenlijk niet, want dit doen we toch allemaal? We hebben allemaal onze problemen en beperkingen en dingen die ons leven moeilijker maken, dingen waardoor we ons uit het veld kunnen laten slaan. Maar we hebben ook allemaal manieren om ons daardoorheen te worstelen en om gewoon ons leven te (kunnen) leiden, en daar besteden we bij niet-gehandicapte mensen eigenlijk geen aandacht aan.

Gehandicapt zijn betekent eigenlijk helemaal niet dat je uitzonderlijk bent in de manier waarop je je leven leidt. Iedereen doet dat immers, en iedereen doet het op een andere manier. Als je gehandicapt bent, leid je je leven simpelweg op een roeien met de riemen die je hebt-manier, maar ook dat is weer iets wat iedereen moet doen, want niemand heeft alles. Mensen laten zich graag door gehandicapten inspireren om hun eigen problemen en beperkingen te kunnen relativeren, maar volgens Stella Young – en daar ben ik het helemaal mee eens – kun je je beter afvragen wat nou eigenlijk de echte verschillen zijn tussen de manier waarop jij in het leven staat en de manier waarop een gehandicapt persoon in het leven staat. Uiteindelijk is het allemaal best vanzelfsprekend.

Op waarde schatten

Wat Stella zegt tegen het einde van het filmpje vind ik vooral heel erg mooi en op mij van toepassing: I want to live in a world where a fifteen year-old high school student isn’t surprised when his new teacher is in a wheelchair. Oftewel: een wereld waarin docenten in rolstoelen de normaalste zaak van de wereld zijn. Maar niet alleen docenten, ook artsen, astronauten, advocaten, rechters, politici, acteurs, monteurs, chauffeurs, koks, artiesten, bouwvakkers en noem het allemaal maar op. Een wereld waarin gehandicapten, net als iedereen, op waarde worden geschat op basis van vaardigheden en persoonlijkheid.

En wat dat inspireren betreft… Stella Young geeft al aan dat gehandicapten onderling veel van elkaar leren. Waarom nemen we dat leren ook niet als uitgangspunt in de wisselwerking gehandicapte/niet-gehandicapte? Inspireren is eigenlijk zo eenzijdig. Het klinkt eigenlijk veel mooier om iets te leren van iemand die gehandicapt is, maar sowieso kunnen mensen zoveel van elkaar leren als ze voor elkaar openstaan: iedereen heeft weer andere manieren van leven en denken en daar kan iedereen iets van leren, of je nou gehandicapt bent of niet. Laten we van elkaar leren en elkaar inspireren om met het geleerde ook daadwerkelijk iets te doen.

Dat is ook wat ik graag wil doen. Ik wil als docent in een rolstoel voor de klas staan om te laten zien dat ik naast mijn beperking ook gewoon een mens ben met mogelijkheden en ambities, dus in de eerste plaats wil ik mensen leren om anders te kijken naar gehandicapten, niet naar de rolstoel maar naar de persoon. En ten tweede: ik hoop een inspiratie te kunnen zijn voor de leerlingen op het speciaal onderwijs aan wie ik lesgeef, in de zin van dat ik ze kan leren om zichzelf op waarde te schatten, om in hun eigen mogelijkheden te denken en zichzelf ook te ontplooien als persoon en niet als gehandicapte, net als ik probeer te doen. Inspireren is niet altijd makkelijk omdat mensen geïnspireerd moeten willen worden, maar iemand iets leren over jouw mentaliteit of levensstijl is veel eenvoudiger, juist omdat je ze daarmee kan bereiken op hun eigen manier.

Laten we elkaar inspireren om van elkaar te leren!

Wat vind jij? Is het terecht dat gehandicapte mensen vaak als inspiratie worden gezien en herken je jezelf daarin?