Moet literatuur een keuzevak worden?

De discussie speelt inmiddels al enige tijd: het schoolvak Nederlands moet op de schop. Niet alleen wordt er heel kritisch gekeken naar de algemene onderdelen – lees- en schrijfvaardigheid – en of deze nog wel passen bij de belevingswereld en de maatschappelijke context, ook wordt er gepraat en getwist over het fictieonderwijs. De verplichte boekenlijst voor het schoolexamen, de al even verplichte boekverslagen, -besprekingen en verwerkingsopdrachten die zoveel leerlingen doen zuchten en steunen: moeten we daar nog iets mee? Moeten we daar niet ook eens over nadenken? Want, laten we even eerlijk zijn… hebben leerlingen écht iets aan dat verplichte lezen?

Algemene ontwikkeling

Ik zou een boek vol kunnen schrijven over mijn onderwijsvisie op het gebied van fictieonderwijs. Zelf ben ik altijd dol geweest op lezen, maar ik weet dat er ook mensen zijn zoals mijn lerares Nederlands van de havo, die na haar eindexamen jarenlang geen boek heeft opengeslagen. En ik zie het als aanstormend docent bij mijn leerlingen: sommigen houden van lezen en nemen het ook echt serieus, maar er zijn er ook genoeg die er eigenlijk niets van moeten hebben. Maar omdat het schoolse curriculum het voorschrijft, moeten we er toch mee aan de slag. Waarom eigenlijk?

Natuurlijk heeft lezen heel veel voordelen. Nog buiten de verstrooiing en ontspanning die het biedt, word je er ook op tal van vlakken slimmer van en verrijkt het je intellect als je boeken kunt analyseren en met een vleugje literair bewustzijn kunt lezen. Het bevordert de algemene ontwikkeling dus, plus dat je sommige dingen gewoon ‘’hoort te weten’’ over literatuur als je wilt kunnen ‘’meepraten.’’ Maar de grote vraag is: die algemene ontwikkeling, wordt die wel echt beïnvloed als je al die boeken tegen je zin leest en al die verslagen tegen je zin maakt? Wordt je intellect wel echt verrijkt als je nooit iets toe te voegen hebt bij boekbesprekingen? Ik denk het niet. Want het is wat het is: er zijn nu eenmaal mensen die niet van lezen houden en die malen niet om wat het voor hun algemene ontwikkeling kan doen: die functioneren zo ook prima. En die gaan hoogstwaarschijnlijk ook niet om met mensen die waarde hechten aan literaire conventies en bewustzijn. Zo simpel is het.

Literatuur als keuzevak?

Ik las een poosje terug een pleidooi voor een verandering in het curriculum fictie, namelijk dat het onderdeel literatuurgeschiedenis geschrapt zou moeten worden en als keuzevak een comeback zou moeten maken, voor de leerlingen die er echt voor willen gaan. Het gaat hier dus om het lezen van oude boeken van schrijvers als Couperus en Mulisch, waar meestal op alleen het vwo en soms de havo aandacht aan wordt besteed. Maar het zette mij aan het denken: waarom niet gewoon het gehele fictieonderwijs als keuzevak aanbieden?

Een grotesk idee dat waarschijnlijk bij een fantasie zal blijven. Maar ik zie het eigenlijk wel voor me. In de onderbouw, dus klas één en twee, blijft het gewoon een onderdeel van het vak Nederlands: dan worden er geen boekverslagen gemaakt, maar wel minstens één keer per week een lesuur besteed aan het lezen en bespreken van zelfgekozen boeken op basis van leeservaring, gedachten en interpretaties. Je moet leerlingen immers wel de kans geven te ontdekken of lezen iets voor ze is, want zelfs iemand die er aanvankelijk niets mee heeft kan het leuk gaan vinden als hij eenmaal het juiste boek in handen heeft. Maar vanaf de derde klas, als het echte Nederlands toch belangrijker wordt, dan verdwijnt het uit het aanbod Nederlands en krijgen leerlingen de mogelijkheid voor het vak Literatuur te kiezen, net zoals ze een extra vreemde taal of een extra alfa- of bètavak zouden kiezen. Tijdens die lessen wordt er dan samen bepaald welke boeken er worden gelezen – oudere én nieuwere, binnen allerlei genres: van Young Adult tot psychologische romans – en die boeken worden ook gelezen. Er wordt over gediscussieerd, ze worden op creatieve manieren verwerkt en het zijn dan allemaal leerlingen die het écht leuk vinden en het allemaal met veel geestdrift en ernst doen. Geen gezucht en gesteun meer: is lezen niet aan jou besteed, dan kies je lekker een ander vak. Ik zie het eigenlijk wel zitten.

O, en als dit ‘m niet gaat worden, laten we dan alsjeblieft in ieder geval de verplichte boekenlijst en het taboe op vertaalde titels schrappen. Een mooi boek is een mooi boek, en de mooiste boeken zijn de boeken die echt passen bij de lezers. Dit is dan toch wel het minste wat we kunnen doen om te zorgen dat die leesbeleving niet kapot gaat?

Wat vind jij: moet literatuur een keuzevak worden?