Vivian Het is al jaren in het nieuws: uitgevers moeten fuseren, boekhandels gaan op de fles, bibliotheken houden het bijna niet uit. Jongeren lezen steeds minder, maar ook in het algemeen lijkt er een flinke krimping te zijn opgetreden in het demografische leespubliek. Er treedt ontlezing op: mensen lezen steeds minder en steeds minder vaak. Hele programma’s worden opgestart om ‘’de jeugd’’ weer aan het lezen te krijgen en het lezen weer te promoten. Veel buzz, veel fuss, maar is het eigenlijk wel gegrond? Treedt er wel écht ontlezing op of is dat een fabeltje? Is er misschien iets anders aan de hand?
Krom
Oké. Als je het mij vraagt, is ontlezing een hele grote mythe en echt onzin. In eerste instantie vind ik het al krom om er een peil op te trekken hoe veel mensen lezen: op wat voor maatstaven is dat gebaseerd? Zijn er maatstaven voor hoe veel mensen móeten lezen? Natuurlijk, het geeft een interessant beeld van waar mensen in de maatschappij zich mee bezighouden, maar ik denk dat het sowieso heel moeilijk is om een afspiegeling te geven van het aantal lezers. Houden zulke statistieken bijvoorbeeld ook rekening met lezers van audioboeken? Wordt er ook gedacht aan mensen die wel lezen, maar misschien één boek per jaar? Er zijn zoveel manieren om te lezen, zoveel dingen die tellen als lezen. Daarnaast vind ik dat zo’n onderzoek naar ontlezing ook nooit echt waterdicht is. Het heeft namelijk álles, echt álles, te maken met plaats en tijd.
Andere tijd…
Stel dat er onderzoek wordt gedaan naar hoeveel mensen tegenwoordig lezen in vergelijking met 30-40 jaar geleden, of zelfs 10-20 jaar geleden. Natúúrlijk zijn de cijfers van nu dan lager dan die van de jaren ’00 en daarvóór. Ook al voelt 2007 nog heel dichtbij, in die tien jaar zijn er veel dingen veranderd. Nieuwe generaties smartphones, nieuwe gameconsoles, nieuwe sociale media, nieuwe trends in het lezen en de boekenwereld. Het tijdbeeld is tegenwoordig heel rijk en vol van allerlei prikkels. We hebben nu sociale media, apps, games, Netflix, streamingservices voor muziek, online kranten en tijdschriften… Er is zoveel keuze, en dat terwijl er jaren geleden veel minder afleidingsfactoren waren die verhinderden dat je een boek pakte. We kunnen dan wel over discipline en ‘’voor je hobby maak je tijd’’ praten, maar dat er veel prikkels zijn, is een vaststaand feit. Of we het nou leuk vinden of niet.
… en andere prioriteiten
Daar komt nog bij dat, naast al die mogelijkheden voor vrijetijdsbesteding, er ook ontzettend veel is wat we kunnen dóen. Bezigheden als hardlopen, bloggen of vloggen, een eigen onderneming starten, muziek maken, gamen, digitale kunst ontwerpen enzovoorts bestonden tot voor kort niet, of waren lang niet zo populair. Op school en werk wordt meer van ons gevraagd, er zijn hogere verwachtingen, meer sporten om te beoefenen en manieren om fanatiek te sporten, meer sociale verplichtingen en mogelijkheden, meer huishoudelijke verantwoordelijkheden… en dan hebben we al heel gauw het gevoel dat we andere dingen zouden moeten doen als we aan het lezen zijn, of krijgen andere bezigheden gewoon voorrang. Tegenwoordig hebben we zoveel prioriteiten dat het lezen er soms gewoon bij inschiet. Zeker als we jong zijn: er zijn zoveel dingen leuk én er moeten veel dingen.
Leesverschuiving
Ontlezing? Nah. De moderne tijd vraagt gewoon veel van ons en daarnaast is er ook veel om uit te kiezen op het gebied van wat we willen doen en wie we willen zijn, dus dan verschuift het lezen soms een beetje. Ook op andere gebieden: ik denk niet dat we per se minder lezen, maar gewoon ánders lezen. Misschien lezen we wel minder literatuur en klassiekers, maar zijn non-fictie en graphic novels juist enorm in opmars. Misschien lezen jongeren juist méér door de opkomst van het YA-genre. Misschien worden er minder boeken gekocht, maar doen ebookplatforms het juist beter. En misschien worden er juist wel méér kranten en tijdschriften gelezen, of blogs, of kookboeken. Lezen is zó breed en kan op zó veel verschillende manieren en daarin verschuiven trends en grenzen constant, wat ook weer andere statistieken oplevert.
Minder fanatiek lezen?
En misschien komt het niet alleen door veranderingen in wát we lezen, maar ook door de manier waaróp we lezen. Misschien lezen we wel minder fanatiek, focussen we meer op de leeservaring en minder op aantallen boeken en bladzijden. Of misschien doen we juist wel meer aan leesdoelen en bingereading: dat kan enorm veel voldoening geven, want een leesflow is ontzettend lekker en ook minder veel, maar des te intenser lezen is fijn. Allemaal dingen die te maken hebben met wat lezen voor ons de moeite waard maakt, maar waar geen rekening mee wordt gehouden als men over ‘’ontlezing’’ praat.
Het stopt niet
Oké. Weet je wat het is? Ontlezing suggereert eigenlijk iets heel negatiefs: dat lezen uitsterft, dat het steeds minder wordt en dat er uiteindelijk niemand meer zal lezen. En dat is natuurlijk onzin: ja, misschien lezen we wel minder, maar het lezen zal heus niet stóppen. Als je het boekennieuws een beetje volgt, zie je ook dat onafhankelijke boekwinkels en bibliotheken het soms juist weer beter doen, dat de verkoop van ereaders en ebooks stijgt en dat jongeren juist méér lezen. Er zullen altijd heel veel mensen zijn die van lezen houden, dus ongeacht de veranderingen in plaats en tijd, in prioriteiten en prikkels… lezen is tijdloos. En wat doet het er nou eigenlijk toe of ‘’men’’ gemiddeld méér of minder leest? Zolang jij maar geniet van je boeken en van het lezen en je vooral niet schuldig voelt als je soms wat minder leest. Het is tenslotte een hobby.
Denk jij dat er ontlezing plaatsvindt?