Een liefdesdriehoek. De Uitverkorene. Een beste vriend-verliefdheid. Een buitenbeentje als held. Highschoolstereotypes. Jongen ontmoet meisje en BOEM instantliefde. Allesoverwinnende liefde. Verboden liefde. Toverscholen. Kostscholen. Jongen redt meisje. Gecompliceerde ouder/kind-relatie. Dystopieën. Allemaal voorbeelden van veelgebruikte literaire foefjes die je maar al te vaak voorbij ziet komen in YA-boeken, en vaak halen we onze neus op en rollen we met onze ogen vanwege deze clichés. Maar… is dat niet een beetje hypocriet? Juist die clichés maken onze favoriete boeken misschien juist wel zo goed, en stiekem genieten we ervan. En bovendien, ze kunnen ook heel goed uitpakken… toch? Nou, ik vind van wel. Ik vind dat boekenclichés eigenlijk best goed kunnen zijn.
Wat is een cliché?
Maar om dat uit te leggen, moeten we eerst eens kritisch kijken naar wat een boekencliché eigenlijk precies is. Want een cliché, dat weten we allemaal wel, dat is gewoon iets wat heel afgezaagd wordt doordat het zo vaak gebruikt wordt. Een quote die we bijvoorbeeld zo vaak rond strooien dat de betekenis alle waarde verliest, of een idee dat al zo vaak gebruikt is dat het totaal niet meer origineel of geloofwaardig is. Iets dat al zo vaak gezegd is dat het niet veel meer betekent, aldus de Van Dale. Met andere woorden: als je het maar vaak genoeg zegt, wordt het een cliché.
Onvermijdelijk
En het probleem met clichés is dat je ze óveral tegenkomt. Zeker wat boeken betreft: er worden zo onwijs veel boeken uitgegeven dat het steeds moeilijker wordt om nog origineel te zijn. Veel ideeën zijn al duizend keer gebruikt, waardoor iets steeds sneller een cliché wordt. Clichés zijn dus eigenlijk onvermijdelijk, en dat klinkt weinig hoopvol.
Sprookjes
Maar… waarom zouden clichés eigenlijk zo slecht zijn? Waarom zouden we ze niet liever als ‘’krachtig’’ bestempelen? Het beste voorbeeld daarvan kunnen we uit onze favoriete klassieke sprookjes halen: allemaal beginnen ze met er was eens… en eindigen ze met en ze leefden nog lang en gelukkig. En dat niet alleen: sprookjes bársten van de clichés. Prinsessen die gered moeten worden, verbitterde toverkollen die de prinsessen dood willen hebben, vloeken en tegenvloeken, knappe prinsen die niets beters te doen hebben dan levenloze prinsessen redden, sidekicks die het tot hun levensmissie maken om prins en prinses bij elkaar te brengen… eeuwenoude clichés. En toch houden we ervan. We vinden het cultuur, we vinden het tijdloos en magisch en moreel waardevol en we krijgen er geen genoeg van. Het is bekend, vertrouwd, voorspelbaar, geliefd. We klagen er niet over dat het cliché is.
Twists
Het bijzondere is dat we het ook geweldig vinden wanneer Disney met liveaction-remakes komt die een bijzondere twist geven aan de o zo clichématige sprookjes. Denk aan Maleficent, waarin de kwade fee Malafide plots in een totaal ander daglicht komt te staan en het verhaal van Doornroosje een heel andere wending krijgt. Denk aan de backstory van de prins in Cinderella, denk aan de veel meer uitgediepte en haast feministische Belle in Beauty and the Beast. We vinden het geweldig als klassieke clichés een toffe twist krijgen, die de weg vrijmaakt voor meer moderniteit en diepgang. En waarom ook niet? Zolang de basis van het verhaal en het cliché geliefd en vertrouwd blijft, is er alle ruimte voor twists en turns en speling en verandering.
Read what you know
Ik denk dat juist deze sprookjesclichés ons twee hele interessante dingen vertellen over clichés in (YA-)boeken. Les één: clichés zijn eigenlijk best positief, omdat ze ons iets bieden dat we leuk vinden, waar we van houden. Het ene cliché is het andere niet, maar als jij geniet van Harry Potter, dan weet je dat je andere boeken met toverscholen als setting misschien óók wel leuk zult vinden. En ja, natuurlijk, hoe vaker er een boek uitkomt met een toverschool als setting, hoe sneller het een cliché wordt… maar toch blijven we die boeken lezen, want het is vertrouwd en fijn en we houden ervan, dus waarom niet? Read what you know, sell what is known. Ik vind het een hele logische invalshoek.
Materiaal
Les twee: clichés zijn helemaal niet erg omdat het bijna nooit kale clichés zijn die in YA-boeken worden gepresenteerd. Als dat wel zo was, dan zouden de boeken echt niet zo goed verkopen. We vinden het echt niet erg om met een cliché te maken te krijgen, zolang het – eigenlijk best vanzelfsprekend – op een interessante manier wordt uitgewerkt en er een boeiende twist aan wordt gegeven en er echt een backstory in zit. Clichés kunnen fantastisch materiaal bieden voor een fantastisch verhaal, en let’s face it: elk verhaal moet ergens beginnen. Misschien hangt het leven an sich ook wel aan elkaar van clichés, maar gaat het erom hoe we daarop reageren en wat we ermee doen waardoor we ons leven minder cliché maken.
Zaadje
Ik denk dat het YA-genre genoeg voorbeelden biedt van clichés die voor erg interessante verhalen hebben gezorgd. Jazeker, ook ik heb wel eens het gevoel dat dystopische settingen een cliché beginnen te worden, maar hé: dystopisch betekent niets meer of minder dan ‘’samenleving van onderdrukking.’’ Verder zijn de mogelijkheden eindeloos en heeft de auteur tal van opties om er een goede, originele worldbuilding aan vast te maken. Met andere woorden: een cliché zorgt er misschien voor dat het zaadje hetzelfde is, maar wat er uit dat zaadje groeit… dat ligt helemaal aan hoe de grond bewerkt wordt.
Goed verhaal
Zelf vind ik het heerlijk om verrast te worden. Een liefdesdriehoek? Prima, zolang de relatie van de hoofdpersoon met béide kandidaten maar goed uitgewerkt wordt en het onvoorspelbaar blijft wie de gelukkige wordt. Friends turned lovers? Diep die vriendschap en vervolgens de relatie mooi uit en ik ben verkocht! Een personage dat niet is wie hij lijkt te zijn? Geef me wat backstory en realisme en ik vind het prima. We willen uiteindelijk alleen maar een goed verhaal waardoor we worden meegesleept, we willen twists die we niet zien aankomen en we willen verrast worden door hoe de plot loopt. Als de auteur gewoon een goed boek schrijft, dan vallen die clichés niet eens op omdat ze niet meer cliché zijn, maar veranderd zijn in een toffe twist.
En: laten we niet vergeten dat het misschien juist de clichés zijn die ervoor zorgen dat we een boek verkopen, omdat we benieuwd zijn hoe het uitpakt, omdat het een mix is van bekend en benieuwd. Plak er vervolgens een goeie uitwerking aan vast waardoor het de term cliché overstijgt, en ik vind het prima. Overigens heeft Cait van Paper Fury een erg leuk artikel geschreven over diverse clichés in YA en of die goed of slecht zijn… illustreert perfect hoe ik erover denk!
Wat vind jij van boekenclichés?
Wat een goed artikel! Ik ben het helemaal met je eens. Natuurlijk is een cliché niet erg, zolang het maar goed uitgevoerd is. En stiekem houden we allemaal wel een beetje van de clichés. Ik in ieder geval wel 🙂
O trouwens, de link naar Caitlin doet het niet..
Precies, stiekem zijn clichés gewoon leuk 🙂 de link naar Paper Fury doet het nu weer, dank voor de alert!
Wat een goed artikel! Ik ben het helemaal met je eens. Natuurlijk is een cliché niet erg, zolang het maar goed uitgevoerd is. En stiekem houden we allemaal wel een beetje van de clichés. Ik in ieder geval wel 🙂
O trouwens, de link naar Caitlin doet het niet..
Precies, stiekem zijn clichés gewoon leuk 🙂 de link naar Paper Fury doet het nu weer, dank voor de alert!
Bij ‘Brieven aan de Duisternis’ ontdekte ik pas na het lezen dat het boek eigenlijk veel clichématige kenmerken had. Tijdens het lezen had ik vooral genoten, dus vond ik het helemaal niet erg. Dus zolang een auteur het goed verpakt, dan kan ik er (heel soms) tegen.
Zo kan het ook inderdaad, als je het niet opmerkt of er niet op let hoeft het helemaal niet op te vallen of vervelend te zijn!
Bij ‘Brieven aan de Duisternis’ ontdekte ik pas na het lezen dat het boek eigenlijk veel clichématige kenmerken had. Tijdens het lezen had ik vooral genoten, dus vond ik het helemaal niet erg. Dus zolang een auteur het goed verpakt, dan kan ik er (heel soms) tegen.
Zo kan het ook inderdaad, als je het niet opmerkt of er niet op let hoeft het helemaal niet op te vallen of vervelend te zijn!