Ik snap het niet | Vertaalde poëziebundels

Ik lees graag poëzie – dat is inmiddels geen geheim meer. En met mij vele anderen, ook dat heb ik inmiddels ontdekt, want poëzie is bijzonder en mooi en interessant en prachtig. Sinds ik ben begonnen met het verkennen van de wondere wereld der gedichten en strofen en verborgen boodschappen, heb ik drie Nederlandstalige en drie Engelstalige poëziebundels gelezen, allemaal in de oorspronkelijke taal. Aan vertaalde poëzie heb ik me nog nooit gewaagd en dat ben ik ook niet van plan. Snobistisch, elitair? Nee. Het is eerder onbegrip wat ik voel: hoe is het überhaupt mogelijk om poëzie te vertalen? Dat kan toch bijna niet lukken? Hoe werkt dat? Ik snap het oprecht niet. En dus besloot ik er eens dieper in te duiken.

Vertalingen zijn top

Begrijp me niet verkeerd, ik lees aan de lopende band vertaalde romans. Engels lezen doe ik bijna niet meer, en er zijn zoveel geweldige boeken die we dankzij vertalers kunnen lezen en geweldig kunnen vinden: ik ben dus helemaal vóór vertalingen. Bovendien kan ik me ook heel goed voorstellen dat sommige poëzieliefhebbers maar wat blij zijn dat uitgevers en vertalers zich durven te wagen aan het vertalen van gedichten: als je niet goed Engels kunt, maar wel graag wilt kunnen genieten van wat een dichter te vertellen heeft, is het een uitkomst. Dat het gedaan wordt, is top voor de inclusie en toegankelijkheid van poëzie, en eerlijk is eerlijk: als het om poëzie in het Italiaans, Spaans, Frans, Duits of wat voor taal dan ook zou gaan, zou ik ook best een vertaling oppakken. Die talen beheers en begrijp ik namelijk echt niet goed genoeg.

melk en honing

Maar… voor mijn gevoel is dit echt heel anders waar het uit het Engels vertaalde poëzie betreft. Neem nou melk en honing, de vertaling van milk and honey van Rupi Kaur. Ik ben een groot liefhebber van Kaurs werk en woorden en de luxe hardcover editie van het boek is ook zeker niet mis. Maar toen ik de aankondiging zag en later het boek tegenkwam, gingen mijn wenkbrauwen toch de lucht in. Ik bladerde het door, ging op internet zoeken naar voorbeeldjes van de Nederlandse gedichten… en voelde meteen een enorme afkeuring. Ik zag grote verschillen die voor mijn gevoel echt absoluut niet klopten met het origineel. Die aanvoelden als verbasteringen en bijna een soort belediging vormden voor Kaurs origineel.

En daar bereikten mijn verwarring en onbegrip een hoogtepunt. Hoe kun je poëzie uit het Engels ooit écht goed en getrouw vertalen naar het Nederlands? Hoe kun je subtiele rijm evenaren als het Engelse en het Nederlandse woord mijlenver uit elkaar liggen? Hoe kun je twee talen die zo enorm van elkaar verschillen, dichter bij elkaar brengen om een boodschap over te brengen die is geuit in de ene taal en in de andere taal onmogelijk hetzelfde over zou kunnen komen, hetzelfde zou kunnen betekenen en losmaken?

Neem nou de tekst op de achterflap:

dit is een overlevingstocht
door poëzie
dit is het bloed zweet tranen
van 21 jaar
dit is mijn hart
in jouw handen
dit is
het lijden
het liefhebben
het breken
het helen 

En het origineel…

this is the journey of
surviving through poetry
this is the blood sweat tears
of twenty-one years
this is my heart
in your hands
this is
the hurting
the loving
the breaking
the haling 

Ik vind dit echt een behoorlijk groot verschil dat mij het gevoel geeft dat het totaal niet klopt met wat Kaur wil overbrengen. Andere rijm, andere woorden… en een andere beleving. De vertaling voelt enorm gekunsteld en geforceerd en doet voor mij absoluut geen recht aan het pure en krachtige van Kaurs poëzie. En dat gevoel heb ik niet alleen bij de achterflap, maar ook bij de gedichten in het boek.

Kunstvorm

Een Google-zoektocht leert mij dat het vertalen van poëzie inderdaad enorm moeilijk is en misschien zelfs een delicate kunstvorm die zeker niet onderschat moet worden. Ik vind het ook zeker knap als mensen zich eraan wagen, maar het lijkt me bijna onmogelijk. Is het iets wat alleen lukt als je zelf ook een dichter bent? Is het een kunstvorm waarbij het meer gaat om opnieuw scheppen dan vertalen? Maar kun je dan nog trouw zijn aan het origineel? Betekent het vertalen van poëzie dat je niet alleen de taal vertaalt, maar ook echt een slag maakt tussen culturen, zodat de teksten begrijpelijk worden voor ons Nederlanders? Maar zo moeilijk en cultuurafhankelijk is poëzie toch lang niet altijd?

Opnieuw scheppen

Misschien is het inderdaad wel een kwestie van opnieuw scheppen, maar ik denk dat het vertalen van poëzie vooral heel veel te maken heeft met ontzettend goed kijken naar wat er in een gedicht staat, ontzettend goed begrijpen wie de oorspronkelijke dichter is en wat er in hem of haar omgaat, met welk gevoel de poëzie geschreven is, welke boodschap erdoor overgebracht moet worden, wat de betekenisvolle kracht van de gekozen woorden is en welke context erbij hoort. In dat opzicht gaat het inderdaad om het opnieuw scheppen: misschien moet je als poëzievertaler in je eigen taal op zoek naar woorden die dezelfde lading hebben als de originele woorden. En ja, dan is het logisch dat er grote verschillen ontstaan. Verschillen die je misschien niet goed begrijpt als je ook het origineel kent, maar die er wel voor zorgen dat de gedichten binnenkomen.

Diepgaand

In dat opzicht begrijp ik het wel, het vertalen van poëzie. De bedoeling ervan is dat het bereikbaar wordt voor alle lezers, ook degenen die het Engels niet machtig zijn, en misschien worden de gedichten er ook wel wat laagdrempeliger door gemaakt omdat een vertaler ook op begripsniveau moet kunnen vertalen. Ik denk dat het een heel diepgaande manier van vertalen is: bij fictie is wat er staat doorgaans ook wat er bedoeld wordt, maar bij poëzie zijn er zoveel lagen waar je als lezer doorheen moet ploegen en die lagen moeten door de vertaler afgepeld en daarna als het ware weer opgebouwd moet worden. Dat gaat veel verder dan de juiste woorden vinden en de rijm toevoegen, want ook de betekenis en boodschap moeten helder blijven. En daar moeten keuzes in worden gemaakt. Dus ja… ik snap het nu misschien wel wat beter.

Recreatie

Maar vertaalde poëzie lezen… ik denk dat ik me daar nog altijd niet snel aan zou wagen en ik zou zeker niet zowel het Engelse origineel als het vertaalde boek lezen. Een bundel die is vertaald uit een andere taal zou ik nog wel een kans willen geven, maar als je beide versies leest, zijn de verschillen waarschijnlijk gewoon te groot, te vervelend en te opvallend. Want ja: ik denk dat vertalen recreëren is, en net zoals remakes van films en series in ongenade kunnen vallen bij liefhebbers van het origineel zullen poëzierecreaties ook niet altijd op een warm welkom kunnen rekenen bij lezers van het originele werk. En ik denk dat dat prima is. Misschien zijn het juist de nieuwe lezers waar de vertalingen zich op richten – dat is dan alleen maar mooi.

Lees jij wel eens vertaalde poëzie?