Vivian Ik schreef al een keertje eerder over het onderscheid tussen literatuur en lectuur en wat een boek tot een goed boek maakt. Uiteindelijk kan niemand daar echt een oordeel over vellen: iedereen beleeft het lezen anders, schrijft op een andere manier kwaliteit toe aan een boek en stelt er andere eisen aan. Toch blijven we in de literatuurwereld praten over literatuur en lectuur, over hoge en lage literatuur. Dit was begrijpelijkerwijs dan ook een onderwerp bij mijn college over hedendaagse literatuurverdieping: kunnen we dat onderscheid nog wel echt maken en wat doet het er eigenlijk toe?
Hoge literatuur: Maarten ’t Hart en co
Er zijn talloze definities voor dat wat we hoge literatuur noemen, maar een belangrijke eis is toch wel dat we erdoor aan het denken moeten worden gezet, dat het onze blik op de wereld en op het leven moet verruimen, dat het iets teweeg moet brengen in de maatschappij of in het wel en wee van individuen. Allemaal prima en logisch, maar als je gaat kijken naar werken die als literatuur worden beschouwd zie je daar maar weinig van terug. Een boek als Het woeden der gehele wereld van Maarten ’t Hart bijvoorbeeld – noot: ik heb het zelf niet gelezen, wel aandachtig de bespreking bijgewoond – vertelt een goed en fascinerend verhaal, maar verruimt het je perspectief echt? Nee. Het gaat over iemands persoonlijke ontwikkeling en dat kan herkenbaar en boeiend zijn, maar dat is iets anders dan verruimend en inzichtelijk.
Lage literatuur: Simone van der Vlugt en co
En dan de kwestie van de ‘’lage’’ literatuur: boeken die geschreven zijn voor het leesplezier, om te verkopen. Boeken die verslavend zijn, die spannend zijn en je de kans geven te ontsnappen aan je dagelijkse lief en leed. Boeken waarvan wordt gezegd dat er geen literaire waarde in zit, dat ze niet geschreven zijn met vernieuwende stijltechnieken. Maar als je dan zo’n thriller van Simone van der Vlugt leest en je ontdekt dat sommige verhaallijnen best mooi in elkaar zitten en dat het best goed geschreven is… is het dan nog wel lage literatuur? Niet echt, toch?
Mengen en husselen
Het is allemaal niet zo zwart-wit: een boek is niet ofwel literair ofwel massaal. Een boek dat de hemel in wordt geprezen en in de toplijsten van de literatuur staat, kan óók best lekker lezen en vermakelijk zijn. Zo’n boek kan ook prima een gevalletje niet kunnen wegleggen zijn, het kan ook prima verstrooiing en ontspanning bieden náást verrijking en verruiming. En omgekeerd geldt het al helemaal: een boek dat wordt beschouwd als lage literatuur kan best diepgang hebben, kan best iets heel boeiends hebben, kan best ijzersterk geschreven zijn en vol zitten met mooie staaltjes schrijfstijl. Het gaat allemaal prima hand in hand.
Neem nou een auteur als Moyes: ze schrijft romans die door het overgrote deel van de literatuurwereld waarschijnlijk als ‘’lage’’ literatuur worden beschouwd door de eenvoud in de schrijfstijl, de onderwerpkeuze en de techniek. Maar als je zo’n boek gaat lezen, kun je er – zoals bij mij het geval was – ook heel goed achter komen dat ze schrijft met enorm veel verve, dat haar personages levensecht zijn, dat er echt boodschappen in haar boeken staan en dat de verhalen zo diepgaand zijn dat ze je niet loslaten. En neem een schrijfster als Simone van der Vlugt: ze schrijft thrillers die vooral een verslavende uitwerking hebben, maar ook historische romans die zowel fijn lezen als je een prachtig beeld geven van de geschiedenis. Zwart en wit, hoog en laag.
Doet het er echt iets toe?
De grote vraag is uiteindelijk: doet dat onderscheid van hoog en laag er echt iets toe? Ik heb niet voor niets het woordje ‘’lage’’ steeds tussen aanhalingstekens gezet, want ik vind het eigenlijk gewoon een beledigend etiket. Alsof het een boek betreft dat niets waard is, dat alleen gelezen wordt door wanhopige huisvrouwen, alsof het pulp is waar andere lezers hun neus voor ophalen. Geen enkele auteur verdient het dat een boek als ‘’lage’’ literatuur wordt bestempeld, vooral omdat ze zich tijdens het schrijven helemaal niet bezighouden met hoog of laag. Dat is iets wat boekhandels, critici, lezers en uitgevers doen. Maar als we eerlijk zijn… maakt het ons echt iets uit of een boek bekend staat als hoge of lage literatuur? Vinden we een boek daardoor minder leuk of juist leuker? Doet het er echt iets toe?
Ik zou zeggen: nee. Natuurlijk betreft literatuur een kunstvorm en een wetenschap waarover gediscussieerd kan worden en waar conventies aan verbonden kunnen zijn. Maar uiteindelijk gaat het puur en alleen om het leesplezier en de leesbeleving. Om wat wij lezers uit een boek halen, om wat wij ervan vinden en wat ons ervan bijblijft. Niet of het hoog of laag is.
Vind jij het belangrijk of een boek hoge of lage literatuur is?
Ik denk dat hoge en lage literatuur meteen al een waardering uitspreekt dat hoge beter is dan een lage. En ik denk dat er wel degelijk verschil zit tussen hoge en lage literatuur, maar ik zal het een niet als beter dan het ander willen aanduiden? Ik studeer zelf Grieks en Latijn en lees dus veel van klassieke auteurs. En ik merk dat die boeken me op een heel ander soort manier beïnvloeden en vormen dan de boeken die ik lees als ik een avond niets te doen heb.
Ik vind het helemaal niet belangrijk of een boek hoge of lage literatuur is. Het is ook jammer dat ze het label ‘lage’ geven, want ik vind het net als jij een beledigend etiket. Hoge literatuur is niet beter dan lage literatuur en andersom ook niet. Het gaat er bij mij om dat verhalen mij kunnen raken.
Ja precies, het moet je raken en het maakt niet uit op welke manier!
Net als Sanne zie ik inderdaad wel verschillen tussen hoge en lage literatuur, maar voor mij hangt hier geen automatisch waarde-oordeel aan vast. Ik kan net zoveel genieten van ‘lage’ literatuur als van ‘hoge literatuur’. Ik vind het heerlijk om af te wisselen, maar dat heeft mijns inziens niet te maken met de kwaliteit van de boeken – eerder de soort verhalen ofzo.
Precies, het verschil is er wel maar het hoeft niet belangrijk te zijn.
Er is zeker weten een verschil, maar het gaat erom dat we daar niet zo expliciet mee bezig hoeven te zijn omdat dat uiteindelijk niets uithaalt: het gaat om de invloed die een boek op ons heeft, zoals jij ook al aangeeft. Ik heb trouwens je andere reacties even verwijderd haha, eentje was genoeg inderdaad!
Natuurlijk zijn er verschillen, net zoals er verschillen tussen genres zijn, maar het een is niet meteen beter dan het andere. Zeker niet als je bedenkt dat veel ‘hoge literatuur’ maakt dat tieners de zin om te lezen kwijtraken. Veel ‘hoge literatuur’ moet je maar net liggen, en als ik heel eerlijk ben zijn er maar weinig Nederlandse schrijvers van dat soort boeken die maken dat ik met plezier lees, laat staan dat ik er meer uithaal dan wat woorden op papier. Ondertussen kan ‘lage’ literatuur me soms echt aan het denken zetten.
Eigenlijk krijg ik steeds meer het idee dat er in het Nederlandse literatuurwereldje een soort … ik weet het niet, een soort verhevenheidsgevoel of zo heerst, en het onderscheid tussen hoge- en lage literatuur past daar aardig bij. Alsof je, als je niet bij de gevestigde schrijvers hoort of hun soort verhalen schrijft, je ook geen ‘Echte Hoge Literatuur’ kan schrijven, en dus altijd ‘laag’ blijft. Of zo. Nou lees ik ook niet heel erg Nederlandstalige boeken meer – en ik doe mijn best om daar verandering in te brengen, dat dan weer wel – dus misschien klopt mijn beeld niet meer hoor 🙂 Maar dat is dus wel wat het onderscheid in mij oproept, waardoor ik in de ‘hoge literatuur’ vaak al geen zin meer heb.
Ik ben het helemaal met je eens wat betreft dat verhevenheidsgevoel, er wordt al heel snel gezegd ‘dat is geen literatuur’ en dan komt het vaak ook echt enorm arrogant over.
Natuurlijk zijn er verschillen, maar ik vind de aanduiding “lage”literatuur altijd gelijk zo negatief overkomen. Er zit gelijk een waardeoordeel achter alsof het een beter is dan het ander. Voor mij persoonlijk is het niet zo dat ik ‘hoge literatuur’ altijd beter vind dan ‘lage literatuur’, het gaat er om dat het verhaal goed is en dat het verhaal je kan raken en of het dan ‘hoge literatuur’, ‘lage literatuur’ of lectuur is, dat maakt me dan helemaal niks uit.
Precies, het gaat er puur om wat je er zelf uithaalt!
Ik lees gewoon wat me leuk lijkt en soms is dat “hoge literatuur” en soms is het “lage literatuur”. De termen vind ik jammer, zijn ook niet eerlijk.
Ik ga zeker niet ontkennen dat er verschillen zijn – maar vind het wel wat jammer dat men voor de termen ‘hoge’ en ‘lage’ kiest. Op die manier wordt het ene al meteen wat negatief bekeken.
Eigenlijk lees ik gewoon datgene waar ik zin in heb én waar ik me goed bij voel. Vroeger waren dat eerder boeken uit de eerste categorie. De laatste jaren grijp ik voornamelijk naar boeken waarbij ik me heerlijk kan ontspannen. Oh ja, daar voel ik me ook helemaal niet schuldig om dus ik ben ook geen fan van de term ‘guilty pleasures’.
Ik kies meestal voor een boek dat mij aanspreekt, waarvan ik denk dat ik het leuk zal vinden, ongeacht of dat boek nu onder de noemer “hoge” of “lage” literatuur valt.