Het verhaal van de dienstmaagd van Margaret Atwood haalt het niet bij de serie

Er hangt nog één spiegel aan de gangmuur. Als ik mijn hoofd draai, zodat de witte vleugels die mijn gezicht omlijsten mijn blik erheen leiden, kan ik hen zien wanneer ik de traf ap loop, rond, convex, een penantspiegel, als het oog van een vis, en mijzelf daarin als een vervormde schaduw, een karikatuur, een sprookjesfiguur in een rode mantel, afdalend naar een moment van onvoorzichtigheid, en dus van gevaar. Een in bloed gedompelde Zuster.

The Handmaid’s Tale

Sinds een paar jaar is de wereld in de ban van de Hulu-serie The Handmaid’s Tale (in Nederland te zien op Videoland), de huiveringwekkende dystopische serie gebaseerd op de klassieker Het verhaal van de dienstmaagd van Margaret Atwood. Ik raakte compleet verslaafd aan de serie toen ik de eerste twee seizoenen achter elkaar keek, en voor ik verder zou gaan met seizoen drie besloot ik eerst het boek te lezen. Ik was razend benieuwd: zou al dat gave materiaal uit de serie ook in het boek zitten? Waarschijnlijk niet, want ik wist al dat de serie de ingrediënten uit het boek veel verder uitwerkt. Maar dat ik de serie tien keer beter zou vinden dan het boek… dat had ik echt niet verwacht.

Gilead

In de nabije toekomst is de Amerikaanse democratische samenleving, bedreigd door onvruchtbaarheid en vervuiling, omvergeworpen door een staatsgreep: de Verenigde Staten zijn veranderd in Gilead, een maatschappij gebaseerd op christelijk-fundamentalistische waarden. Er is geen persvrijheid meer, geen vrijheid van religie of meningsuiting. Vrouwen mogen niet meer werken en niets bezitten: als ze niet het geluk hebben getrouwd te zijn met een Bevelvoerder – want de strijd om Gilead woedt nog steeds – zijn ze in veel gevallen veroordeeld tot een bestaan als Dienstmaagd: ze moeten kinderen baren voor de rijke families. Vanfred is één van die Dienstmaagden: met heimwee naar het leven dat ze kende en dat van haar is afgepakt, probeert ze het hoofd boven water te houden in het angstaanjagende Gilead, zoekend naar sprankjes hoop op betere tijden.

Geef mij de serie maar

Het eerste probleem dat ik had met Het verhaal van de dienstmaagd is dat de impact behoorlijk miste doordat ik de serie al kende. Niet alleen zag ik de cast voor me als de personages – en dat vond ik niet eens zo erg – maar heel veel dingen wist ik gewoon al en kwamen daardoor niet zo binnen als waarschijnlijk de bedoeling was: die impact had de serie al, en veel sterker ook. Toegegeven: het is tof om scènes te herkennen en ik vond het ook gaaf om te zien hoe accuraat de serie is, en het boek gaf me een paar hele interessante nieuwe inzichten over wat er nu eigenlijk aan de hand is en hoe dat begon. Maar… het verhaal in Atwoods boek is zo verschrikkelijk traag en er gebeurt eigenlijk maar zo verschrikkelijk weinig terwijl de serie barst van de spanning en de ontwikkelingen en wendingen en cliffhangers. Als je de twee vergelijkt, is het boek eigenlijk maar heel, heel karig en dat terwijl het meestal toch andersom is. Zelfs het einde van het boek vond ik drie keer niks: de serie gaat namelijk nog véél verder na dat einde. Het was me al heel snel duidelijk: geef mij de serie maar, want die is gewoon tien keer beter.

Taai

Ook met de schrijfstijl had ik moeite: die is behoorlijk taai en ingewikkeld en af en toe kon ik Vanfreds gedachten maar nauwelijks volgen. Het heeft ook wel iets moois, dat bedachtzame en reflecterende, maar het hield het verhaal enorm op en het was gewoon totaal niet spannend. Geef mij dan maar het perspectief van Vanfred zoals dat in de serie wordt gepresenteerd, want jeetje… door sommige passages moest ik me echt heen worstelen.

Veelzeggend

En toch… en toch is Het verhaal van de dienstmaagd wel heel erg boeiend. Meteen vanaf het begin al: Atwood laat veel diepgang doorschemeren in de kleinste dingen: het felle en pijnlijke van de aan slutshaming grenzende indoctrinatie, dat wat er onder de oppervlakte borrelt tijdens Vanfreds dagelijks leven, de dingen die ze hebben geleerd tijdens de ‘’opleiding tot Dienstmaagd’’ en Vanfreds herinneringen aan haar oude leven en de ‘’oude tijd’’… maar ook haar geheime gedachten en muisstille verzet en de eerste aanwijzingen voor minder stil verzet: het is subtiel en tegelijkertijd helemaal niet en dat maakt het heel indringend en veelzeggend.

Worldbuilding

En hoewel de schrijfstijl soms wat taai is, vloog ik wel echt door het boek heen: ik wilde constant meer weten over de wereld en haar vreemde maar o zo intrigerende gebruiken: de Bevallingen, de Ceremonies, het Rode Centrum, de Gebedshows en Reddingen… het is absoluut één van de interessantste dystopieën die ik ooit ben tegengekomen. Atwood weet heel vernuftig een beeld te schetsen van de nieuwe wereld die gebouwd wordt en de ideeën die daaraan ten grondslag liggen: het is huiveringwekkend en naargeestig, zeker als je bedenkt wat zich allemaal heeft voltrokken dat het zover is gekomen, maar jammer genoeg blijft er ook nog veel onduidelijk.

Niet ondenkbaar

Wat ik echter vooral zo goed vind aan het boek, is dat de wereld enorm bizar en heftig is, maar tegelijkertijd ook vreemd realistisch en zelfs wel begrijpelijk. Het boek is in de jaren tachtig geschreven, maar ook in de huidige maatschappij – waarin heel veel seksuele ongelijkheid is, abortus en homoseksualiteit onder vuur liggen en vrouwen het soms schrikbarend lastig hebben – kun je de homofobe, antifeministische en fundamenteel-christelijke ideeën gewoon herkennen: vanuit alles wat er nu in de wereld gebeurt, lijkt het niet eens zo ondenkbaar dat er een Gilead zou ontstaan – en dat is misschien wel het meest bizarre van het hele boek. Zeker als je bedenkt dat Atwood alles wat in het verhaal gebeurt heeft gebaseerd op dingen die ooit, ergens, écht gebeurd zijn… wat zegt dat dan wel niet over onze toekomst?

Conclusie

Als je wilt kiezen tussen de Hulu-serie The Handmaid’s Tale en het Margaret Atwood-boek Het verhaal van de dienstmaagd, ga dan voor de serie: die is namelijk tien keer beter, diepgaander, uitgebreider en spannender en gewoonweg aan alle kanten beter dan het boek. Toch is het boek ook niet alleen maar slecht: ja, het verhaal is traag en de schrijfstijl taai, maar de diepere laag in storytelling en worldbuilding is wel heel erg goed, zeker in relatie tot de echte wereld van vandaag de dag. Mijn advies? Lees het boek en kijk daarna de serie: die is verrassend accuraat en borduurt vervolgens op ijzersterke wijze voort op alles wat het boek onbesproken en onderbelicht laat. Samen vormen ze een verhaal dat onder je huid kruipt en dat je tot in je botten zult voelen en dat je hersenen zal laten kraken over je maatschappijbeeld.

---

Titel: Het verhaal van de dienstmaagd (The Handmaid’s Tale)
Auteur: Margaret Atwood
Serie: The Handmaid’s Tale #1
Vertaald door: Gerrit de Blaauw
Uitgeverij: Prometheus
Verschenen: september 2019 (heruitgave)
Aantal bladzijden: 352
Genre: dystopisch
Voor liefhebbers van: Amy Ewing
Beschikbaar als: paperback, ebook, hardcover
Recensie-exemplaar: nee
ISBN: 9789044644005  
| Goodreads | Bol.com | Auteurssite |

---