Het meisje met de vlechtjes van Wilma Geldof beantwoordt die ene vraag

‘Moeten we mensen neerschieten?’ Truus vraagt het met een effen gezicht, alsof ze informeert of het morgen gaat regenen.
‘Geen ménsen,’ zegt de man nadrukkelijk.
‘O,’ zeg ik opgelucht.
‘Een Gestapoman. Of een verrader.’

Elke dag een druppel (tegen)gif

Toen ik in 2015 met mijn boekenblog begon (hallo jongens, waar blijft de tijd!) was er een aantal boeken dat ik wilde recenseren, maar die uiteindelijk toch niet op mijn blog terecht kwamen omdat ik er te weinig inspiratie voor had. Eén van die boeken was Elke dag een druppel gif van Wilma Geldof, over een jongen die opgroeit bij een NSB-gezin. Ik las het volgens mij voor het vak over adolescentenliteratuur en rond diezelfde tijd begon ik met The Book Review: ik weet nog dat ik het een goed boek vond dat me vijf jaar lang is bijgebleven, maar toch prikkelde het me niet echt om er een recensie over te schrijven. Nu heb ik een heel ander gevoel bij Geldofs nieuwste waargebeurde oorlogsroman, Het meisje met de vlechtjes. Als de nazibeweging het gif was, dan was het verzet namelijk misschien wel het tegengif… of misschien ook niet.

We jatten identiteitsbewijzen. Leveren nagemaakte of gestolen voedselbonnen en illegale kranten af. Bezorgen post bij ondergedoken mensen. Brengen Joodse kinderen naar geheime onderduikplekken, want de Duitsers pakken steeds meer Joden op en voeren ze weg. We zijn ijverige leerlingen van het verzet en we doen belangrijk werk, maar Frans zegt telkens dat de eerste echte actie nog moet komen. Ik tel de dagen af. Nu ik de beslissing heb genomen, wil ik graag iets groots doen. Ik hoor de verhalen van de mannen en kan bijna proeven hoe het zal zijn. Als ik terugdenk aan het leven vóór het verzet, komt dat me saai voor.

---

Meisjes in het verzet

De vijftienjarige Freddie hoeft niet lang na te denken wanneer zij en haar zus Truus worden gevraagd om zich aan te sluiten bij het verzet. Het circuit is hen niet vreemd, aangezien ze eraan gewend zijn onderduikers in huis te hebben, maar wat ze nu gevraagd wordt is wel even andere koek. Het gaat verder dan persoonsbewijzen vervalsen, onderduikers escorteren en krantjes rondbrengen… Freddie en Truus moeten belangrijke Duitsers meelokken zodat ze geliquideerd kunnen worden, en al snel mogen ze ook dat deel voor hun rekening nemen. Het lijkt heldenwerk, en Freddie – die met haar vlechtjes de onschuld zelve kan spelen – weet dat ze er goed in is. Maar de dingen die ze ziet en meemaakt, die ze verliest en moet opofferen… al die dingen bezorgen haar twijfels en nachtmerries. Want heeft het allemaal wel echt zin? En komt er ooit een einde aan?

Ik bestudeer de militaire emblemen op de schouders en op de kraag van de mof. Nadat ik uniform, lengte en houding heb ingeprent, bekijk ik zijn gezicht. Tot nu toe was elke mof niet meer dan een uniform en een blafstem. Een uniform dat dezelfde wreedheid uitschreeuwt als die stem. Joden ontmenselijken ze door een ster, en zichzelf door een uniform. Maar dat laatste hebben ze zelf niet door.

---

Scherp en spannend

Een poosje terug kwam ik online een artikel tegen over old Hollywood-actrice Audrey Hepburn die tijdens de oorlog, toen ze in Nederland woonde, danste bij illegale muziekavonden waarmee geld werd ingezameld voor het ondergrondse netwerk dat joden onderdak bood. Ik vond dat onwijs interessant: de Tweede Wereldoorlog, nu vijfenzeventig jaar geleden, is zo’n bizarre tijd geweest waar ik me als millennial alleen maar een vage voorstelling van kan maken, maar juist dit soort verborgen verhalen wekken het tot leven. Dat is ook één van de redenen dat ik graag oorlogsverhalen lees: ze zijn een tijdmachine, zoals ik ook schreef in mijn recensie van Grondvuur (Mirjam Gielen) en ze brengen je heel dicht bij een tijd die heel ver weg voelt… door de emoties uit die tijd heel dichtbij te brengen. Dat gebeurt ook bij Het meisje met de vlechtjes, en juist daardoor maakt het een heel scherpe en spannende indruk op de lezer.

De kleine Freddie gaat ervandoor. Een andere Freddie zegt ja en kijkt naar de mof. Naar het levenloze lichaam. Dat-ie zo dood kan zijn terwijl zojuist alles aan hem nog leefde. Iemand doden schept een band voor het leven.

---

Tijdgeest

Geldof is een meester in het vangen van het tijdbeeld en de tijdgeest: het boek bevat een schat aan verhalen, klein en groot, over hele dagelijkse dingen die het juist zo mooi tot leven doen komen. Tegelijkertijd kom je, vooral in het begin al, heel veel te weten over hoe het was om in bezet Nederland te wonen en om niets anders te kennen dan oorlog en bezetting terwijl je opgroeide. Zonder dat het ooit saai of langdradig wordt, beschrijft de auteur hoe het in het begin allemaal wat minder erg was, hoe vanzelfsprekend het was om vanuit het communisme licht verzetswerk te doen, hoe er werd gedacht en gesproken over de oorlog en over wat er met joden gebeurde… het is enorm realistisch, juist doordat het een vrij ‘’normaal’’ gevoel geeft.

‘Hebben wij vuile handen?’
‘Nee,’ zegt Truus, ‘maar ook geen schoon geweten.’

---

Zware kost

Tot het… niet meer zo normaal voelt. Want vanaf het moment dat de meiden ja zeggen tegen het echte verzetswerk, wordt Het meisje met de vlechtjes een stuk zwaarder en heftiger en moet je echt de tijd nemen om het verhaal aandachtig te lezen en op je in te laten werken. Er gebeurt onwijs veel en het meeste daarvan is ook daadwerkelijk echt gebeurd: van heel veel dingen heb je geen idee hoe ze gaan lopen, zeker als je niet precies weet wat de geschiedenis is van de echte Freddie en Truus, en dat maakt het oprecht spannend en vooral heel indringend. Misschien is het ook wel daardoor dat ik het boek af en toe even een paar dagen moest laten liggen, want sommige scènes komen behoorlijk hard aan.

Een jaar geleden dachten we al dat de bezetting voorbij was, maar nu…? We gaan bijna weer een nieuw jaar in. Het is bijna 1945. Iedereen verliest de moed. Iedereen is moe. Iedereen heeft honger. Mijn broek zakt van mijn heupen. Als de bezetting nog lang duurt, zie ik er straks op mijn twintigste nog uit alsof ik dertien ben.

---

Freddie en Hannie

Wat ik heel erg goed vind aan het boek, is de manier waarop Freddies verzetswerk wordt beschreven. Het deed me meerdere keren denken aan Het meisje met het rode haar, de roman van Theun de Vries over Hannie Schaft, en ik werd echt compleet meegesleept door de heftigheid van wat Freddie moet doen en hoe dat ervoor zorgt dat ze haar jeugd kwijtraakt en gebrandmerkt wordt, hoe het haar meer en meer verandert naarmate de oorlog gevaarlijker en de situatie onhoudbaarder wordt. Geldof heeft dat echt heel sterk neergezet en juist daarin komt de combinatie van spannend en scherp heel mooi naar voren omdat het precies laat zien wat er gebeurde en welke impact dat had. En als Hannie vervolgens zelf ten tonele verschijnt, wordt het alleen nog maar heftiger: die geschiedenis ken ik namelijk wel, en als je zo’n intens kijkje krijgt in de wereld van het verzet en echt ervaart hoe dat was… dat doet wel wat met je.

Uiteindelijk verbreekt hij de stilte. ‘Je wilde de wereld veranderen, maar de wereld heeft jou veranderd.’ Hij kijkt mij recht aan. ‘Ben ik schuldig?’ vraagt hij. Het klinkt uitdagend. ‘Omdat ik te weinig in het verzet heb gedaan?’

---

Conclusie

Of het nou zo bedoeld is of niet, ik denk dat Het meisje met de vlechtjes een heel goede illustratie geeft bij de roemruchte vraag ‘’wat zou jij doen in de oorlog?’’ Het geeft zo’n haarscherp beeld van het denken en doen van mensen, van dagelijkse anekdotes en keuzes die steeds weer opnieuw gemaakt moesten worden, van heftige situaties en duivelse dilemma’s… van gif en tegengif, maar dat laatste dan wel met fikse bijwerkingen. Het is het verhaal van jonge meisjes die ook maar gewoon wilden doen wat ze goed achtten, die eigenlijk geen andere wereld kenden dan de oorlog, en voor wie het opgeven van hun jeugd de beste manier was om zich te verzetten. Het is heftig, goed geschreven, spannend, indringend en krachtig op allerlei manieren, maar vooral op zo’n manier dat je kijk op de oorlog erdoor verandert – en misschien is dat wel wat het zo goed doet passen bij die ene prangende vraag.

Titel: Het meisje met de vlechtjes
Auteur: Wilma Geldof | Elke dag een druppel gif
Uitgeverij: L.S. Amsterdam
Verschenen: november 2018
Aantal bladzijden: 336
Genre: young adult oorlogsroman
Leeftijdsadvies: 13+
Voor liefhebbers van: Theun de Vries
Beschikbaar als: paperback, ebook (Kobo Plus)
Recensie-exemplaar: nee
ISBN: 9789024588855
| Goodreads | Bol.com | Auteurssite |