Get writing | Een persoonlijk schrijfhandboek maken

Sinds ik weer volop aan het schrijven ben aan mijn nieuwe romanproject – of in ieder geval bezig ben met de fundering voor het verhaal – pak ik het schrijven ook veel serieuzer en beter gestructureerd aan. Dat betekent niet alleen dat ik alles haarfijn uitwerk en tal van romanprep-fasen doorloop en mijn documentenmappen tot in het oneindige herschik en orden, maar ook dat ik een tijdje veel bezig ben geweest met het zoeken van handige inspiratie en handvatten voor schrijven, om mijn kennis en kunde een beetje uit te breiden en nieuwe dingen te leren. Online kun je namelijk veel werkboeken en werkbladen vinden vol tips en oefeningen voor creatief schrijven, en dat heeft de basis gevormd voor mijn persoonlijke schrijfhandboek. Ik raad het iedereen aan om er ook eentje te maken, want het werkt echt heel fijn en nuttig!

Persoonlijk schrijfhandboek: wat het is

Een persoonlijk schrijfhandboek is een door mij bedachte schrijftool en eigenlijk niets meer of minder dan een verzameling handvatten die je gebruikt bij het schrijven. Ik heb er eentje voor creatief schrijven, maar je kunt ook prima een persoonlijk schrijfhandboek maken voor het bloggen of voor andere schrijfsels. Het is een Word-document (of notitieboek, wat jij wilt) dat als naslagwerk dient voor hoe jij het schrijven aanpakt: wat is het geraamte van een blogpost, hoe werk je een romancompositie, wat doe je om je personages te leren kennen, enzovoorts. Het is een verzameling stappenplannen, formats, criteria, denkvragen, richtlijnen, adviezen, opstekers en checklists die je steeds opnieuw kunt gebruiken als je aan een project werkt.

Waarom zou je er eentje aanleggen?

Toegegeven: misschien heb je zoiets wel helemaal niet nodig. Misschien vragen verschillende projecten bij jou om verschillende aanpakken, en dat kan natuurlijk prima. Het ligt er ook aan voor wat voor schrijfsels je het gebruikt: ik vind het echt ideaal om te gebruiken bij romanprojecten omdat ik op die manier veel zekerheid heb voor het bouwen van een stevige fundering en het opzetten van schrijfplannen en personagedossiers. Het is één keer flink wat werk om alles te verzamelen wat je erin wilt hebben (en je moet natuurlijk ook weten waar je dat vandaan kunt halen) maar dan kun je er daarna zo vaak in schaven en op terugvallen als je maar wilt, en dat scheelt veel tijd in de voorbereidingsfase.

Hoe maak je een persoonlijk schrijfhandboek?

Hoe jouw persoonlijke schrijfhandboek eruitziet, ligt helemaal aan jou. Je kunt het op papier aanleggen of in een Word-document, zoals ik heb gedaan. Ik heb zelf via Google gezocht naar handige werkboeken en werkbladen op het gebied van creatief schrijven en die doorgespit op zoek naar tips waar ik me in kon vinden: ik heb bijvoorbeeld veel gehad aan de Nanowrimo-werkboeken, het materiaal van Eva Deverell en van Writerscommunity.nl, maar als je googelt op creative writing tips/workbooks/worksheets kom je ook een heel eind. En natuurlijk kun je er schrijfblogs en schrijfboeken op naslaan: er is ontzettend veel te vinden in de online vortex! Maar ga zeker ook in gesprek met medeschrijvers en overleg hoe zij dingen aanpakken. Het is maar net waar je naar op zoek bent. De tips die je handig vindt, verwerk je vervolgens per onderdeel in je persoonlijke schrijfhandboek, eventueel et bronvermelding.

Maar wat zet je erin?

Alles wat jij maar nuttig vindt! Om je op weg te helpen, hier een overzichtje van de dingen die ik in mijn persoonlijk schrijfhandboek (voor romans) heb opgenomen:

Advies van auteurs

Ik vind het leuk om schrijfadviezen van mijn favoriete auteurs te verzamelen: soms zijn de tips vrij standaard, maar dat hoeft lang niet altijd zo te zijn en het is altijd leuk om te kijken of ik er iets mee kan! Kan ook prima helpen als je wat motivatie of inspiratie zoekt.

Verhaalideeën

Altijd handig: een lijstje van ideeën voor schrijfsels waar je graag mee aan de slag wilt. Inspiratieloos? Dan kun je ook op zoek gaan naar zogenaamde schrijfprompts, oefeningen of lijstjes met verhaalideeën: die vind je ook vaak op blogs of Facebookpagina’s over schrijven. Probeer bij het noteren van ideeën ook na te gaan waarom je met dit idee aan de slag zou willen, zodat je je motivatie een beetje kunt vangen.

Schrijfdoelen

Ik stel mezelf niet vaak doelen voor het schrijven omdat ik het lastig vind ze te halen – het schrijven is vaak lastig in te passen in mijn dagelijkse planningen en het moet wel leuk blijven – maar ik heb ook gemerkt dat het heel fijn kan zijn om doelen te stellen voor wat ik bijvoorbeeld in een bepaalde week wil doen aan de romanprep of het daadwerkelijke schrijven. Hou het klein, maar formuleer je wel, want zo weet je zeker dat je ermee aan de slag gaat!

Schrijfidentiteit

Dit is iets wat niet per se met een bepaald project te maken heeft, maar wat ik erg fijn vond om uit te schrijven om mezelf en mijn schrijven een beetje beter te leren kennen. Je kunt jezelf vragen stellen over wat en waarom je schrijft, wat je schrijfgewoontes zijn, je doelgroep, onderwerpen, wat je inspireert, genres, schrijfdromen, welke plek het schrijven in je leven inneemt, hoe je bent gegroeid als schrijver, je innerlijke criticus… verzin het maar, alles wat te maken heeft met wie jij bent als schrijver! Er kunnen verrassende dingen uit komen…

Visie op schrijven

Hier geldt hetzelfde als bij je schrijfidentiteit: het uitwerken van je visie op schrijven kan je helpen om dingen te weten te komen over je schrijverschap. Bedenk bijvoorbeeld wat je mening is over het auteurschap,  selfpublishing, research, de woordenteller, een pseudoniem, literatuur en kwaliteit van een boek en verhaalelementen. Altijd goed om over na te denken en te bekijken hoe je visie terugkomt in wat je schrijft!

Schrijfplan

Het eerste echte romanprep-gedeelte van mijn handboek: hierin staat precies wat ik in het schrijfplan van een roman allemaal wil uitwerken. Zaken als titel, omslagontwerp, genre, doelgroep, publicatiepitch, korte inhoud, researchnotities en format (hoe veel bladzijden, hoofdstukken, bijzondere onderbrekingen of tussenwerpsels enzovoorts).

Schrijfproces

Een beschrijving van het schrijfproces van een bepaald project houdt in dat ik nadenk over hoe ik het schrijven precies aanpak (waar begin ik, hoe heb ik het schrijven voorbereid), de doelen die ik mezelf stel, de peptalks die ik mezelf kan geven als ik vastzit en hoe ik de vorderingen wil bijhouden. Bij het schrijfproces hoort daarom ook een logboek waarin ik (als ik het niet vergeet) bijhoud hoe veel ik wanneer heb geschreven en hoe het gaat.

Compositie

Alles wat diep in de kern van het verhaal zit, wil ik graag goed uitgewerkt hebben: de thema’s en conflicten, het perspectief en het effect op de leeservaring, de verschillende rollen die de personages hebben en hun onderlinge relaties, de verschillende queesten en verhaallagen, de tijd en ruimte, tempo, spanningsboog, emotie en de plotstructuur: hoe ik ervoor zorg dat de rode draad zichtbaar blijft en het verhaal zich goed opbouwt. Ik vind dit heel belangrijk omdat het ervoor zorgt dat ik het verhaal echt ga vóelen en achter dingen kom die nodig zijn om het goed te kunnen sturen. Hier plaats ik ook voorbeelden van gefaseerde plotstructuren waarin ik de plot eventueel kan kaderen, maar dat is eigenlijk vooral als voorbeeld.

Plot

De daadwerkelijke verhaallijn: naast een korte samenvatting en een synopsis maak ik een hoofdstukverdeling, werk ik de verschillende scènes in chronologische volgorde uit, plaats ik alles op een tijdlijn, graaf ik naar plotholes en denk ik na over plottwists en de keuze van nummers uit de soundtrack. Dit is veel werk, maar zorgt voor een hele solide plotbasis waar ik bij het echte schrijven eigenlijk niet meer over na hoef te denken en waarmee ik heel doelgericht en vrij kan schrijven. Je ziet: ik probeer echt door te dringen tot het binnenste van het verhaal en alles een beetje te bekijken vanuit een boekenclub-invalshoek, zodat ik perfect inzicht heb in alles wat er gebeurt.

Personages

Voor de personages heb ik een hele uitgebreide vragenlijst geordend op onderdelen (bijvoorbeeld personalia, uiterlijk, innerlijk, relaties, verleden en toekomst, bezigheden en triviale feiten) die ik per hoofdpersoon in lopende tekst uitwerk, zodat het geen invulwerk mar echt schrijfwerk wordt. Daarnaast heb ik een aantal interviewvragen die ik achter de hand houd voor als ik echt in het hoofd van een personage wil kruipen: dan verzin ik een interviewsituatie en schrijf ik dat ook echt uit; dat werkte bij mijn historische roman enorm goed.

Proeflezen

Hier noteer ik dingen waar ik zelf op wil letten tijdens het proeflezen van mijn verhaal (waarbij ik de bril van lezer op probeer te zetten en niet die van auteur) en vragen die ik, beknopt én uitgebreid, wil meegeven aan mensen die voor mij mijn roman proeflezen. Die vragen verzamel ik ook van heinde en verre en zijn heel makkelijk om gewoon lekker steeds te kopiëren en plakken.

Herschrijven

Dingen waar ik op wil letten als het moment van herschrijven is aangebroken, gebaseerd op wat ik belangrijk vind bij een goed boek en op wat ik in de fundering als uitgangspunten heb geformuleerd.

Zou jij het handig vinden, een persoonlijk schrijfhandboek?