Future fiction | Waarom het sciencefictiongenre zo populair is

Het is geen geheim dat het sciencefictiongenre de laatste jaren een enorme opmars heeft gemaakt in het Young Adult-aanbod wereldwijd. Het lijkt een trend om verhalen te schrijven over werelden waarin burgers onderdrukt worden, de technologie met onvoorstelbaar grote sprongen vooruit is gegaan en de maatschappij is opgebouwd volgens een idyllisch maar verknipt systeem. Boeken als De Hongerspelen en Divergent hebben in het literatuurbeeld van 2017 plaatsgemaakt voor het werk van auteurs als Claudia Gray (Duizend stukjes van jou), Amy Ewing (The Jewel), Tahereh Mafi (Vrees me) Kiera Cass (De Selectie) Kerry Drewery (Cel 7), Kate Ling (Eenzaam en extreem ver weg) en Victor Dixen (Phobos). We verslinden deze boeken, filmrechten worden aan de lopende band verkocht en er worden steeds weer nieuwe invalshoeken gevonden. Maar waarom is sciencefiction zo populair?

Sci-fi? Dystopia?

Om te kunnen begrijpen wat de charme is van het sciencefictiongenre, moeten we eerst weten wat het eigenlijk is. Veel lezers denken namelijk dat het dystopische genre losstaat van sci-fi, maar niets is minder waar: die boeken over futuristische, angstaanjagende werelden zijn óók sciencefiction en vallen dus net zo goed in dat genre als verhalen over ruimteschepen. Sciencefiction kun je namelijk het beste zien als future fiction: het hoeft niet altijd met wetenschap te maken te hebben, maar gaat vaak ‘’gewoon’’ over de toekomst. Want het mooie van de toekomst is dat niemand weet hoe het er exact uit gaat zien, en dus kunnen we onze fantasie daarover de vrije loop laten. Kijk maar naar films als Back to the Future: klopt het beeld dat daarin wordt geschetst van de eenentwintigste eeuw? Niet bepaald. We kunnen het zo gek maken als we willen.

Wat als…?

En dat geldt dus niet alleen voor de wetenschap en technologische ontwikkelingen, zoals hologrammen en ruimteschepen en tijdmachines, maar ook voor maatschappelijke systemen. Dat is ook iets wat mij enorm boeit aan het genre: de ideeën van auteurs over hoe de samenleving as we know today er over een (halve) eeuw uitziet. Welke oorlogen zijn er dan geweest? Welke goede en minder goede leiders hebben de scepter gezwaaid? Hoe ziet het er bijvoorbeeld uit als het presidentschap van Trump volledig uit de hand loopt? Of als er een Derde Wereldoorlog uitbreekt? Wat als…? Dat is de vraag die eigenlijk het fundament vormt voor dit genre. En dat is ontzettend breed: je zou op elke antropologische wat als…-vraag wel een sciencefictionboek het antwoord kunnen laten geven. Er is zoveel in het sciencefictiongenre, zoals blogger Marcia ook mooi illustreert. En het is heus niet alleen maar dystopia wat de klok slaat

Realisme

Iets wat ik heel interessant vind aan de opmars van het sciencefictiongenre, is dat het in een bepaald opzicht de plaats heeft ingenomen van de fantasyhype. Een tijd terug was iedereen in de ban van Rowling, Tolkien, toverscholen en magische werelden. Nog steeds hebben die boeken veel fans, maar ik heb toch het idee dat onze belangstelling is verschoven naar sciencefiction. En ik denk dat dat te maken heeft met het realistische element van dit genre: wat er in sciencefiction beschreven wordt zou – en neem dit vooral met een korrel zout in je achterhoofd – waarheid kunnen zijn of worden. De maatschappij zou er zo uit kunnen komen te zien, de wereld zou echt zo kunnen eindigen, de techniek zou zich echt zo kunnen ontwikkelen. Het zou kunnen, het is mogelijk, het is niet volkomen onrealistisch. En wij lezen graag over wat realistisch is, over wat dicht bij ons staat.

Wishful future

Dat is waarschijnlijk een deel van de reden waarom we het leuk vinden om sciencefiction te lezen: de toekomst ligt volledig open, is volledig diffuus, we weten niets over wat er wanneer gaat gebeuren en het zou ook allemaal weer in één klap kunnen veranderen, weten wij veel. Maar hé… het is leuk om te fantaseren, toch? Het is leuk om ons voor te stellen dat we over een x-aantal jaar met hovercrafts kunnen reizen of via onze gedachten met mensen contact op kunnen nemen. Het is fijn om te fantaseren over dat tijdreizen en in virtuele werelden kruipen misschien ooit wel mogelijk zou zijn. En als je het huidige maatschappelijke systeem spuugzat bent, is het ook bést fijn om te lezen over samenlevingen waarin alles voor je geregeld wordt en iedereen harmonieus samenleeft – tot je de narigheid daarvan inziet, natuurlijk.

Kritisch

En dáár komt – denk ik – de echte aap uit de mouw wat betreft de populariteit van sciencefiction. Want… het is in veel gevallen kritisch. Het vergroot de huidige maatschappelijke problemen flink uit door ze te veranderen in een maatschappelijk fundament, maar dan in de vorm van het andere uiterste, en op precies die manier worden de problemen aan de tand gevoeld en worden wij lezers met onze neus op de feiten gedrukt. Over dat ons leven zich veel te veel online afspeelt, over hoe oppervlakkig en decadent we soms denken, over hoe oneerlijk en inhumaan we elkaar soms behandelen of behandeld worden. Of het laat ons juist inzien dat we het bést goed hebben in een imperfecte  maatschappij waarin we wél onszelf mogen zijn en onze eigen keuzes mogen maken. En dat het best erger kan, en misschien ook wel erger wordt als we niet oppassen.

Van escapisme naar realisme

Ik denk dat dat een shift is in het literatuuraanbod die je momenteel veel ziet: we lezen misschien minder bij wijze van ontspanning en ontsnapping (escapisme) en meer om onszelf te verrijken, aan het denken te worden gezet en kritisch te zijn. Dit zie je ook in het contemporary genre, maar ook steeds meer in sciencefiction, omdat juist het creëren van die verknipte maatschappijen een manier is om kritiek te leveren op onze wereld, op onze manier van leven en op onszelf als mensen. Want die boeken laten niet alleen zien kan zijn wat er goed en fout kan zijn, maar ook hoe sterk wij mensen kunnen zijn als we in opstand komen en gaan vechten voor waar we recht op hebben. En aan dat soort verhalen hebben we maar al te veel behoefte in onze huidige verknipte wereld.

Podium

Concluderend? De kracht van het sciencefictiongenre is dat het auteurs een zee van mogelijkheden biedt voor het laten horen van hun stem en een krachtig podium vormt voor het verspreiden van al even krachtige boodschappen die het publiek aan het denken moeten zetten. Of het nou een YA-publiek is of een doelgroep van volwassenen (want er is ook genoeg volwassen sciencefiction, misschien zelfs wel meer) het is een genre dat best eens grensverleggend zou kunnen zijn.

Lees jij graag sciencefiction?