Extreem luid & ongelooflijk dichtbij – Jonathan Safran Foer

Wat dacht je van een waterketel? Bijvoorbeeld eentje met een tuit die open- en dichtgaat zodra het water begint te koken, als een soort mond, en die leuke wijsjes kan fluiten, of Shakespeare kan citeren, of waarmee ik de slappe lach kan krijgen? Ik zou ook een waterketel kunnen uitvinden die voorleest met papa’s stem, zodat ik erbij in slaap kan vallen, of een aantal ketels die het refrein van ‘Yellow Submarine’ zingen, een nummer van The Beatles, die ik geweldig vind, want insectenkunde is een van mijn raisons d’être, dat is een Franse uitdrukking die ik ken.

Eerste indruk

Ik weet nog dat ik in 2012 met mijn vader naar de bioscoop ging voor een matineevoorstelling van Extremely Loud & Incredibly Close. We vonden de film allebei briljant, bijzonder sterk en het verhaal ontzettend boeiend. Niet veel later ontdekte ik dat er ook een boek was, maar op de één of andere manier heb ik dat nooit gekocht. Misschien omdat ik bang was dat het minder indrukwekkend zou zijn, of omdat ik het verhaal zo ook al mooi genoeg vond. Afijn, toen ik op het boek stuitte in het aanbod van ebooks van de Bibliotheek, heb ik het meteen gedownload. En daar heb ik geen spijt van gekregen!

Waar het over gaat

De negenjarige Oskar is autistisch – hoewel daar niet over wordt gesproken in het boek, is het overduidelijk – en ontzettend intelligent. Zijn vader, met wie hij een ontzettend sterke band had, is omgekomen bij de verschrikkelijke gebeurtenissen op 11 september 2001 en Oskar houdt zich bezig met avonturen en uitvindingen om niet te hoeven denken aan het verdriet dat hij heeft om zijn vader. Dan vindt hij geheel onverwachts een sleutel in zijn vaders kamer en hij gaat op zoek naar het slot waar de sleutel bijhoort. De zoektocht voert hem door heel New York, langs allerlei bijzondere mensen, langs herinneringen en een aantal van zijn eigen inzichten. Een oude man die niet kan praten, houdt hem tegen het einde van zijn reis gezelschap en langzaam maar zeker begint Oskar steeds meer te leren over zijn vader en het leven dat hij zonder zijn vader zal moeten leiden.

Wat ik ervan vond

Er zijn van die boeken die, en dat zal menig recensent en boekblogger met me eens zijn, al op de eerste bladzijde iets hebben waardoor je weet dat ze echt heel erg goed gaan worden. Dit is een perfect voorbeeld van zo’n boek: vanaf de eerste bladzijde, waar Oskar vertelt over zijn ideeën voor uitvindingen, wil je alleen nog maar meer, meer, meer. Het sleept je mee, en het is alsof je zó Oskars geest in wordt gesleurd en daar blijft tot ver na de laatste bladzijde. Het briljante aan dit boek is dan ook Oskars perspectief: het wisselt tussen hem en de stomme man en vooral bij Oskar is het… ik kan het niet goed uitleggen, het is gewoon heel erg persoonlijk en dat maakt het prachtig. Oskar komt tot leven in de manier waarop hij het verhaal – zijn verhaal – vertelt en die visie is ontzettend sterk beschreven.

Dat geldt overigens ook voor het perspectief van de stomme man – over wie ik niet teveel ga zeggen, want dat is een avontuur dat je zelf moet beleven – maar dat is weer heel anders dan Oskars POV. Bij het levensverhaal van de stomme man neemt Foer je mee in een duizelingwekkende wereld waarin je je regelmatig afvraagt of wat je leest echt gebeurt of dat het ontspoten is aan de verbeelding van de persoon in wiens hoofd je lijkt te zitten. Die perspectiefwisseling – bij Oskar is alles rauw, echt, eerlijk en bij de stomme man is het een soort van magisch – zorgt ervoor dat je steeds verder wilt blijven lezen. Het zorgt voor afwisseling en het voorkomt eentonigheid, hoewel ik het beslist niet erg had gevonden als het hele boek vanuit Oskar was geschreven.

Maar door die sterke perspectieven zitten er ook wel wat rare kronkels in de verhaallijn. De gebeurtenissen zijn steeds verrassend, maar niet alles is even duidelijk en soms is het allemaal erg ingewikkeld hoe de verbanden precies liggen en wanneer wat gebeurd is. Oskar denkt bovendien in grote lappen tekst, wat niet altijd even prettig leest en soms is het wel een beetje teveel van het goede. Dit is echter typisch zo’n boek waarbij de minder sterke punten absoluut niet opwegen tegen de sterke punten.

De sfeer in Extreem luid & ongelooflijk dichtbij is heel bijzonder: enerzijds is het een soort warme deken, een fijn verhaal waar je je in kunt verdiepen, een jongen die je hart steelt en die je niet meer wilt verlaten. Anderzijds is het beklemmend: de nasleep van 9/11 is erg aanwezig, evenals de nasleep van de dood van Oskars vader. Het is emotioneel, zwaar beladen en triest: bijzonder is dat je dat niet door Oskar zelf merkt omdat hij helemaal niet zo bezig is met emoties, maar dat het gewoon uit het hele verhaal blijkt, en uit wat Oskar niet zegt en niet denkt, maar wel voelt. De thematiek is daardoor ook zo mooi: het gaat over de band tussen vader en zoon, maar te meer over Oskar zelf en wie hij is zonder zijn vader, en dat het zonder zijn vader zijn niet zijn einde hoeft te betekenen.

Conclusie

Extreem luid & ongelooflijk dichtbij is een pracht van een boek dat je een bijzondere leeservaring zal bezorgen, een boek dat je niet snel los zult willen laten. Wees wel bedacht op de emotionele lading en de soms complexe verhaallijnen: die moet je kunnen volgen om de kracht van het verhaal te ervaren.

Titel: Extreem luid & ongelooflijk dichtbij (Extremely loud & incredibly close)
Auteur: Jonathan Safran Foer
Uitgeverij: Ambo | Anthos
Aantal bladzijden: 346
Verschenen: januari 2012
Genre: roman