Een pleidooi voor schoolbibliotheken en leesbegeleiding

Als alles goed gaat, ben ik over een paar jaar hopelijk docent Nederlands en kan ik, vooral één op één en in kleine groepjes, me gaan toeleggen op het aanwakkeren van enthousiasme en interesse wat betreft de Nederlandse taal. Ik hoop dat het me lukt om jongeren met een talent voor taal dat talent te helpen ontdekken en ontwikkelen en ik hoop dat ik het stoffige imago van lezen en schrijven wat kan opvijzelen. Maar vooral hoop ik dat ik meer jongeren aan het lezen kan krijgen, dat ik meer jongeren warm kan laten lopen voor het YA-genre en de prachtige kracht van lezen in het algemeen. Ik ben me er echter maar al te sterk van bewust dat daar in het klaslokaal van de docent Nederlands veel minder ruimte voor is dan zou moeten, en dat juist daarom schoolbiebs en leesbegeleiders zo belangrijk zijn.

Docent Nederlands, geen leesdocent

Hoewel ik weet dat op sommige scholen tegenwoordig het vak ‘’literatuur’’ bestaat – hoe geweldig is dat? – vind ik het belangrijk om te beseffen dat de docent Nederlands geen leesdocent is. Ja, de docent Nederlands is een literatúúrdocent en heeft als taak om leerlingen literair competent te maken en hen in aanraking te laten komen met verschillende literaire niveaus, genres, auteurs en begrippen. Maar de docent Nederlands moet ook hard werken aan de andere onderdelen van de taalvaardigheid en dan blijft er maar weinig tijd over voor het echte stukje leesbevordering, iets wat eigenlijk éérder moet komen dan literatuurbesef. Want: lezen in de Nederlandse les heeft al snel te maken met ‘’wat vind je van de personages en de plot?’’ en dat is toch iets anders dan puur lezen voor je plezier.

Leesplezier

We weten allemaal dat bij het vak Nederlands vroeg of laat de leeslijst en de boekverslagen om de hoek komen kijken: dat is een al veelvuldig bediscussieerd onderwerp waar we voorlopig ook nog niet over uitgepraat zijn. Maar één ding staat daarin vast: het verplichte lezen, het maken van verslagen en het lezen van titels die je niet aanspreken, kan funest zijn voor je leesplezier. En juist daarom is het belangrijk dat er aandacht is voor dat leesplezier, dat er gewerkt wordt aan een sterke básis van leesplezier, zodat leerlingen óndanks het verplichte lezen toch ook boeken zullen blijven lezen die ze leuk vinden. Ik zie regelmatig enthousiaste tweets van boekenliefhebbers die klaar zijn met hun leeslijst en eindelijk weer kunnen lezen wat ze willen: daar is dus sprake van stabiel leesplezier dat het verplichte lezen heeft overleefd. Maar daar is ook leesbevordering voor nodig.

Lezen leren kennen

Ik denk dat schoolbibliotheken en leesbegeleiders al vanaf de basisschool een enorm belangrijke rol kunnen spelen. Kinderen die op de basisschool al graag lezen, zullen dat leesplezier veel beter kunnen ontwikkelen dan wanneer ze pas op de middelbare school in aanraking komen met boeken en al zo’n beetje vastgeroest zitten in het stoffige leesimago. Natuurlijk kan het prima zijn dat lezen gewoon niets voor je is of dat je het pas op adolescentieleeftijd ontdekt – gebeurt ook vaak genoeg – maar hoe vroeger we beginnen met probéren iemand aan het lezen te krijgen, hoe beter, vind ik.

De mogelijkheid van lezen

Zeker omdat er genoeg kinderen zijn die het lezen van huis uit niet meekrijgen: als de ouders niet lezen of het niet belangrijk vinden, als er geen geld is voor boeken of voor een abonnement bij de bibliotheek, als het kind nooit in een boekhandel komt en geen lezende vriendjes heeft… het is goed mogelijk dat kinderen heel lang niets weten over lezen en dan is het juist de taak van de school om daar iets aan te doen. Kinderen moeten weten dat boeken bestaan, dat ook zíj toegang kunnen krijgen tot die boeken, dat ook zíj een boek mogen meenemen bij het maandelijkse uitje naar de bibliotheek en dat ook zíj boeken mogen lenen bij de schoolbieb. Kinderen moeten weten dat het een mogelijkheid is om te lezen, dat het kán, en dat het mág.

Ik wil wel, maar ik weet niet hoe

Lezen ‘’niet leuk vinden’’ gebeurt niet zomaar vanuit het niets. Het komt door a) slechte ervaringen met lezen, bijvoorbeeld verplicht lezen, of b) slechte ervaringen met boeken, en dan vooral boeken die een mismatch waren. Als dat herhaaldelijk gebeurt en als je niemand hebt die je kan helpen om boeken te vinden die je wél leuk vindt, als je nog een vrij onervaren lezer bent, dan is de stap naar stoppen met lezen snel gemaakt. Ik denk dat heel veel leerlingen op de middelbare school dit probleem hebben: ze hebben nooit een léuk boek gelezen en weten ook niet hoe ze dat moeten vinden.

Leesbegeleiding

Hoe tof zou het zijn als elke middelbare school een schoolbibliotheek had, en een leesbegeleider die advies kan geven over welk boek iets voor welke leerling zou zijn, die hen zou kunnen helpen bij het vinden van precies het juiste boek, die leesuurtjes zou organiseren – elk met een eigen boek – en die de jongeren kan helpen om het lezen te leren waarderen. Door te praten over audioboeken en ebooks, die jongeren die geen geduld hebben verder zouden kunnen helpen… door jongeren te laten kennismaken met aanraders en boekenclubs en het uitproberen van nieuwe dingen… een leesbegeleider die ervoor kan zorgen dat ze het lezen in ieder geval een waardige kans geven om hun leven te verrijken, voordat ze – en dan ook goed gegrond – zeggen dat het niets voor hen is, en die ervoor kan zorgen dat het lezen leuk blíjft, ook als ‘’lezen voor Nederlands’’ in beeld komt.

Kans geven

Ik denk dat het daar vooral om moet gaan: dat jongeren gestimuleerd worden om het lezen een káns te geven. De school kan, naast thuis ook een plek zijn waar de leerling het lezen ontdekt. Boeken zijn magisch, en een schoolbibliotheek kan de perfecte happy place zijn die een leerling soms nodig heeft. Een plek waar nieuwe boekenvriendjes worden gemaakt, in alle betekenissen van het woord. Een plek waar leerlingen die opzien tegen de leeslijst ook boeken kunnen vinden om de zware kost mee af te wisselen. Een plek om YA te ontdekken, of misschien wel dat verborgen pareltje dat nog nooit iemand heeft gelezen. Een plek om te ontdekken hoe fijn en tof lezen is, samen met iemand die daar alles van weet. Ik hoop stiekem dat ik daar een side-job van kan maken. Want wie wil dat nou niet: een eigen bibliotheek en voor boekige toverfee spelen?

Heb/had jij een bibliotheek op school?