Een pleidooi voor meer non-highschool YA

Je eerste liefde. Macho jongens, gemene meiden. Stomme docenten. Pesterijen en vriendschappen voor het leven. Buitengesloten worden, een buitenbeentje zijn, vechten voor populariteit en acceptatie… welkom op de middelbare school. Misschien zit je er nog, misschien is het een fase die je achter je hebt gelaten en waar je liever nooit meer op terugkijkt, maar hoe dan ook is het een setting die je nog vaak genoeg tegenkomt bij het lezen van YA-boeken. Té vaak, eigenlijk, want er zijn zoveel auteurs die voor dit decor kiezen dat de clichés, stereotypes en te vaak gebruikte plots ons inmiddels om de oren vliegen. En dat is jammer, want het kan ook heel goed anders – sterker nog, het móet misschien wel wat vaker anders.

Logische keuze

Laten we wel wezen: het is een heel logische keuze van YA-auteurs om hun verhaal zich op de middelbare school te laten afspelen. Young Adults zijn immers vaak tieners, en tieners zitten nog middenin hun middelbare schoolloopbaan, dus het is een setting die goed past bij de leefwereld van de doelgroep. En dat niet alleen: de middelbare school ís ook daadwerkelijk een belangrijke en waardevolle fase in je leven en heel veel van het proces van groei en identiteitsvorming dat je in de puberteit en adolescentiefase doormaakt, wordt getriggerd door wat er op school gebeurt. Thema’s als pesten, zelfbeeld, vriendschap, liefde, seksualiteit, de toekomst… dat is echt niet niks en het is dan ook alleen maar goed dat YA-boeken daar een beeld van schetsen. Maar… weet je wat het is? Dat hoeft echt niet altijd in een schoolse context geplaatst te worden. En wel hierom.

Niet iedereen gaat naar school

Voordat je denkt ‘’huh, natuurlijk wel’’, denk er even over na. Want nee, niet iedereen gaat naar school. Er zijn tal van situaties te bedenken waarin het logisch is dat school geen deel uitmaakt van je leven: als je ernstig ziek bent of een zware (leer)beperking hebt, als je in het ziekenhuis ligt of in de gevangenis zit, als je dakloos bent, als je depressief bent, als je door een periode van rouw gaat, als je heftige problemen thuis hebt, als je op de vlucht bent, als je veel reist of verhuist, als je asielzoeker bent, of als je simpelweg andere dingen aan je hoofd hebt dan school. Er zijn tal van voorbeelden te bedenken, maar ‘’school’’ hoeft ook niet altijd te betekenen dat de personages naar een highschool gaan zoals die meestal beschreven wordt. Wat dacht je van thuisonderwijs? Een speciale school? Een internaat? Zoveel mogelijkheden!

Er is nog meer in het leven dan school

School hoeft echt niet altijd aan de orde van de dag te zijn. Ik vind het altijd ontzettend verfrissend wanneer een verhaal zich niet voor vijfennegentig procent afspeelt in de gangen, lokalen en kantine van een schoolgebouw, maar soms hoeft dat niet eens te betekenen dat de personages niet naar school gaan. Misschien is school gewoon niet belangrijk en speelt het verhaal zich wel af tijdens de zomerperiode, of in de weekends, of in de avonduren, of simpelweg na schooltijd. Jazeker, school is van grote invloed op wat er in iemands leven gebeurt, maar als ik als docent één ding heb geleerd, dan is het wel dat het héél moeilijk is om als school op te kunnen tegen de thuissituatie en de invloeden waar iemand na schooltijd aan blootgesteld wordt. Er kan zó veel gaande zijn dat in het niet valt bij het schoolse leven en dat is zó belangrijk.

Het eindigt niet bij highschool

Dit vind ik echt een heel belangrijk punt: er zijn maar heel weinig YA-boeken waarin personages naar de universiteit gaan of daar zitten. Ja, de keuze van de universiteit is soms wel een thema, maar daarna… zoals ook in een Book Riot-artikel wordt gezegd, op de universiteit ben je vaak ook nog een tiener en helemaal nog niet volwassen. Het is juist zo interessant om die setting te verkennen, want juist daar kun je met heftige ontwikkelingen en lessen en thema’s te maken krijgen. De YA-leeftijd loopt tot ongeveer drieëntwintig en daar hoort het studeren dus ook nog gewoon bij, maar dat lijkt soms vergeten te worden door YA-auteurs. Heel jammer en erg zonde.

Situatierepresentatie

En dit is waarom: situatierepresentatie. We vinden het belangrijk dat het YA-genre divers en vooral representatief is en dat veel verschillende jongeren zich in de personages kunnen herkennen, maar als je het mij vraagt is het minstens zo belangrijk dat lezers zich in situáties kunnen herkennen. Er zijn echt ontzettend veel jongeren die om wat voor reden dan ook niet naar school kunnen of die buiten school met allerlei issues te maken krijgen, en voor hen is het onwijs belangrijk om dit ook terug te zien in boeken, om te herkennen dat ze niet de enige zijn en dat school heus niet het enige is dat ertoe doet. Maar ook het laatste punt: de stappen die je vaak moet zetten na de middelbare school zijn enorm groot en eng, de wereld waarin je dan terecht komt eist veel van je en dat is echt niet niks. Boeken kunnen daarbij helpen.

Breder en boeiender

Ik denk dat we ons bij het YA-genre twee dingen goed moeten zouden realiseren. Eén: de boeken richten zich op jongvolwassenen en zouden aandacht moeten hebben voor álles wat erbij hoort als je jong bent en stappen zet richting volwassenheid, ook als die stappen na de middelbare school pas gezet worden. Twee: diversiteit en representatie zijn onwijs belangrijk. Het YA-genre is zo gaaf omdat je er als auteur werkelijk waar alle kanten mee op kunt en ongelooflijk veel opties hebt, omdat het gaat over het echte leven en echte problemen en echte ontwikkelingsfases. Die opties moeten we dan ook gebruiken. En als er dan eens wat vaker de keuze wordt gemaakt om de highschoolsetting links te laten liggen, maakt dat het genre volgens mij alleen maar nog breder en boeiender dan het toch al is.

Non-highschool YA-aanraders:

1. Een weeffout in onze sterren – John Green
2. Haar dag – Gayle Forman
3. Alle goede dingen – Clare Fisher
4. Niet te filmen! – Sophie Kinsella
5. Otis – Martijn Niemeijer

Lees jij graag YA-boeken die zich niet op de middelbare school afspelen?