Omdat het oog ook wat wil | Een ode aan de vormgever

Dat lezen een hobby is waar we met z’n allen intens van kunnen genieten op onze eigen manier, neemt niet weg dat er veel negativiteit is in het boekenvak. Over ‘’slechte’’ vertalingen, uitgevers die verkeerde keuzes maken én over vormgevers die het niet goed doen bij het ontwerpen van covers. Ontzettend jammer vind ik, want er zijn heel veel mensen die heel erg hun best doen om ervoor te zorgen dat wij mooie boeken kunnen lezen en kunnen geníeten van het lezen, en uiteindelijk doen die mensen ook maar gewoon hun werk. En daar verdienen ze best wat credits voor, ook al kunnen ze nooit iederéén tevreden stellen. Want die mensen doen het toch maar, en zo ook de vormgevers: zonder hen zouden we een héle saaie en totaal niet fotogenieke boekencollectie hebben!

Druk van cover-judgers

Ik had het laatst al over het feit dat wij vanuit natuurlijk oogpunt echt wel cover-judgers zijn: de cover van een boek moet ervoor zorgen dat ons oog erop valt en dat we nieuwsgierig worden. Met andere woorden: mooie covers zorgen voor mooie verkoopcijfers, en dat betekent dat vormgevers onder flinke druk staan om te presteren en goed werk af te leveren. Ze moeten covers ontwerpen die bij lezende fans in de smaak vallen, maar die óók nieuwe lezers over de brug kunnen trekken én die aan de eisen voldoen van de uitgeverij (en het liefst ook een beetje van de auteur). Tel daarbij op dat de deadlines, de stijltechnieken en de verschillende versie-edits vaak niet mals zijn en je kunt wel begrijpen dat er behoorlijk wat van je wordt gevraagd als vormgever.

Representatief

Daar komt bij dat covers niet alleen een lust voor het oog moeten zijn en de aandacht moeten trekken, maar ook representatief moeten zijn voor het verhaal. Dat lukt de ene keer beter dan de andere keer, maar hóe vaak is het al niet gebeurd dat wij lezers ons druk maken over (nieuwe) omslagen die totáál niet bij de inhoud van een boek passen? Dat is bijvoorbeeld gebeurd met de boeken van Cassandra Clare en de Pretty Little Liars-reeks. Heel logisch, want op die manier wil de uitgeverij een bredere doelgroep aantrekken, maar dat betekent soms dat de bestaande fans teleurgesteld worden én dat lezers een boek oppakken en vervolgens ontdekken dat het heel anders in elkaar zit dan de cover deed vermoeden.

Interpretatie

Een omslag zó ontwerpen dat het recht doet aan de inhoud van het verhaal en de personages is echt niet makkelijk, vooral omdat je als vormgever misschien niet altijd de tijd hebt om het (volledige) boek te lezen. En dan kun je de inhoud van het verhaal natuurlijk ook nog op heel veel verschillende manieren interpreteren: kijk maar naar de vaak grote verschillen tussen originele en vertaalde omslagen. Kijk maar naar de covers waarop fotomodellen worden gebruikt en op die manier de interpretatie van de personages flink beïnvloeden. Er zijn zó veel dingen om rekening mee te houden bij het ontwerpen van een cover en zoveel keuzes die gemaakt moeten worden dat het onmogelijk is om iedereen tevreden te stellen. En toch is dat wel wat de vormgevers proberen te doen.

Meer dan alleen de cover

Maar heb je er wel eens bij stilgestaan dat vormgevers méér doen dan alleen het ontwerpen van de cover? Ze zijn vaak ook verantwoordelijk voor het binnenwerk. Bij sommige boeken zie je daar weinig bijzonders aan, maar soms kiest de uitgeverij ervoor om ook de binnenkant een beetje mooier en karakteristieker te maken. Bijvoorbeeld met kleine illustraties bij de hoofdstuktitels, speciale paginanummering, verschil in lettertypes, bijzonder bladzijdemateriaal, een kleurtje of printje aan de binnenkant van de voor- en achterflap… dat hoort er ook allemaal bij. En ook daarbij geldt: het moet bij het verhaal passen, maar het moet ook de leesbaarheid en de leeservaring bevorderen, zeker als het functioneel is voor het verhaal. Dat vergt flink wat creativiteit en doordachtheid.

Het is een kunstvorm

Boeken zijn eigenlijk een kunstvorm: schrijven is een vorm van kunst, en dat komt samen met beeldende kunst door de covers. Het is ongelooflijk hoeveel verschillende teken- en designstijlen je kunt zien als je erop gaat letten in een boekhandel: dat vind ik ontzettend bijzonder. Omslagen zorgen ervoor dat je een bepaald gevoel krijgt bij een boek, dat het gaat leven, misschien zelfs nog vóór je het hebt opengeslagen. Het kan ervoor zorgen dat personages en plekken een gezicht krijgen. Het is altijd een kwestie van smaak en er zullen altijd mensen zijn die een cover niet mooi vinden, maar het is wél een kunstvorm. Zoals schrijvers hun uiterste best doen om een mooi verhaal te vertellen, zo doen vormgevers hun uiterste best om dat verhaal een mooi jasje te geven. Een cover kan de leeservaring verrijken en compleet maken, en dát is waar we vormgevers dankbaar voor moeten zijn.

Wat vind jij van vormgevers?