Een ode aan de vertaler

Vertalingen: het lijkt tegenwoordig een heikel punt te zijn in de boekenwereld. Mensen klagen over hoe een boek vertaald is, over dat titels niet goed gekozen zijn of dat het behouden van de Engelse titel juist een fout is, over dat het te lang duurt voordat een vertaling verschenen is, over dat het beter is om Engels te lezen in plaats van vertaald… ik word er soms best verdrietig van. Want zonder die vertalers zou de boekenwereld gewoon niet compleet zijn, en dus vind ik dat we die fantastische mensen in het vertaalvak wel eens wat liefde mogen geven.

Dankzij vertalers kunnen wij lezen

Oké. Engels is een wereldtaal en het is anno 2017 heel vanzelfsprekend dat we goed Engels kunnen lezen, spreken en schrijven. Maar het is gewoon oneerlijk en bovendien onrealistisch om te verwachten dat alle boekenwurmen zonder problemen Engelse boeken kunnen én willen verslinden. Er zijn mensen die gewoon niet goed zijn in Engels of in talen in het algemeen, mensen die dyslexie hebben waardoor Engels lezen nog moeilijker wordt dan Nederlands lezen al is, er zijn kinderen die nog geen Engels kunnen en toch graag willen lezen, er zijn mensen die de Nederlandse taal gewoon mooier en fijner vinden… en dankzij vertalers kunnen al die mensen tóch grotendeels dezelfde mooie boeken lezen als degenen die Engels lezen. Dankzij vertalers worden lezen en mooie boeken toegankelijk en dat is van onschatbare waarde.

Harry Potter

Laat ik het voorbeeld van Harry Potter nemen. Ik denk dat ik voor veel mensen spreek als ik zeg dat ik als achtjarig hummeltje echt nog geen Engels kon en dat het dus niet eens een keuze was om Engels te lezen: ik pakte gewoon de Nederlandse boeken en genoot er met volle teugen van. En er is ook een reden dat ik, toen ik startte met de lerarenopleiding Nederlands, stopte met Engels lezen: ik wilde mijn leerlingen mooie boeken aanraden en het maakte me echt geen sikkepit uit of dat dan vertaalde boeken waren. Maar ik wilde niet aan komen zetten met ‘’dit boek vind je vast super, maar dan moet je wel eerst je Engels oefenen.’’ Het is toch van de zotte dat er restricties zijn om te kunnen genieten van een goed boek? Zo voelt het voor mij: vertalingen nemen restricties weg.

Dankzij vertalers kunnen we boeken begrijpen

Dit is iets waar veel mensen misschien niet bij stilstaan en ook ik had het nooit zo beseft, maar het is wel echt een heel helder argument. Vertalen betekent niet alleen dat je de juiste Nederlandse woorden kiest, maar ook dat je de zinsconstructies goed kunt omzetten en dat je, kort gezegd, de schrijfstijl kunt evenaren. Sommige grapjes of manieren van zinsbouw begrijp je gewoon niet als Engels niet je moedertaal is of de Engelse/Amerikaanse cultuur niet natuurlijk voelt (uitzonderingen daargelaten, uiteraard). En er zullen altijd woorden zijn die je niet begrijpt, en als dat net woorden zijn die belangrijk zijn voor het verhaal… dan is dat toch best zuur. Dankzij vertalingen kunnen we genieten van de schrijfstijl en het verhaal zoals dat bedoeld is door de auteur!

Vertalingen horen bij de cultuur

Ik pak het voorbeeld van de Potterboeken er nog even bij: steek je hand op als je net als ik opgegroeid bent met Perkamentus, Zweinstein, de Wegisweg, Brulbrieven, Zwerkbal en madame Plijster in plaats van Dumbledore, Hogwarts, Diagon Alley, Howlers, Quidditch en madame Pomfrey. Ik vind nog steeds dat Wiebe Buddinh’ een geweldige vertaling heeft neergezet die in mijn ogen gewoon deel is gaan uitmaken van de Nederlandse boekencultuur. Ik zou het ook niet anders willen: ik ben gewend aan de Nederlandse boeken en je krijgt mij ook nooit van mijn leven aan de Engelse versies. Het hoort er gewoon bij en dat vind ik alleen maar bijzonder.

Vertalen is zwaar werk

Boeken vertalen is echt niet makkelijk, stel ik me zo voor. Je moet de schrijfstijl zien te behouden, je moet zorgen dat het logisch blijft, en eigenlijk moet je ervoor zorgen dat lezers niet eens merken dat ze een vertaling lezen. Natuurlijk, soms duurt het lang of slaat een vertaler de plank enigszins mis, maar dankzij die vertalers kunnen wij wel ontelbaar veel prachtige boeken lezen in plaats van dat we veroordeeld zijn tot de oorspronkelijke versies. Eigenlijk zijn de vertalers gewoon net zo belangrijk als de auteurs, en daarom geef ik de vertaler van een boek ook credit bij een recensie. Want het zijn ook boekennerds die ook gewoon hun best doen om te zorgen dat wij kunnen genieten van mooie verhalen, en dat mogen we niet vergeten.

Wat vind jij van boekvertalingen?