Bron beeld: Historienet

Ik hoef het jullie natuurlijk niet te vertellen, maar ik doe het och: vandaag is het Bevrijdingsdag. En niet zomaar Bevrijdingsdag, maar de zeventigste Bevrijdingsdag. 70 jaar. Zeventig jaar. Wat een getal, hè? 70 jaar leven we in vrijheid, 70 jaar geleden eindigde de Tweede Wereldoorlog. Iets waar ik heel veel over gehoord en gelezen heb, maar wat nog altijd voelt als een ver van mijn bed-show, bijna als een sprookje. Gewoon omdat ik het niet heb meegemaakt, omdat het absoluut niet past bij mijn wereld. Maar het was allemaal echt, het is allemaal gebeurd. En vandaag vind ik altijd een dag waarop we niet alleen moeten vieren dat het voorbij is, maar ons ook moeten herinneren hoe het geweest moet zijn. En dat het in heel veel landen nog steeds heel anders is. Maar ook: dat het voor heel veel mensen te laat is geweest, dat zij de bevrijding niet meer hebben mogen meemaken. Zoals Anne Frank.

Dagboek

Ik weet nog dat ik Het Achterhuis las, op de middelbare school. Ik weet eerlijk gezegd niet meer of het op de havo of het vmbo was – volgens mij de havo – en ik weet ook niet meer hoe oud ik was, volgens mij een jaar of zestien,  van haar leeftijd dus ongeveer. Maar wat ik nog wel weet, en eerlijk gezegd schaam ik me er wel een beetje voor, is dat ik het geen leuk boek vond. Natuurlijk, het is ook geen leuk boek, maar ik heb me er echt doorheen moeten worstelen. Ik weet nog dat ik thuis zei dat ik het slecht geschreven vond en dat ik haar geen schrijfster vond. Ik weet ook nog wat mijn docente Nederlands erover zei: ook zij vond het boek niet zo heel erg geweldig, en ze ervoer het vooral ‘’net alsof je naar Titanic kijkt, je weet gewoon dat het fout gaat aflopen.’’ En dat is natuurlijk ook zo. Maar op zich is dat geen reden om het een slecht boek te vinden, want er zijn wel meer boeken waarvan je gewoon weet dat het niet anders kan dan slecht aflopen en toch is het een mooi boek: Haar naam was Sarah van Tatiana de Rosnay bijvoorbeeld, één van mijn lievelingsboeken.

Waar zat het ‘m in dat ik het geen mooi boek vond? Volgens mij kwam het gewoon doordat ik het langdradig vond, teveel herhaling, te laag tempo. Misschien was ik gewoon nog niet ten volle in staat om te beseffen hoe bijzonder het was. Want dat het bijzonder is, weet ik wel: ik weet dat het echt wel bijzonder is dat ze zo kon schrijven en dat ze dat ook durfde. En ik bewonder haar ontzettend, want of je er nou talent voor hebt of niet, er is wel heel erg veel moed nodig om in zo’n tijd zo open en eerlijk te schrijven over wat je voelt, wat je denkt, wat je wilt. Ik denk dat dat misschien ook is waarom ik er niet laaiend enthousiast over was: ik heb het niet gelezen als een oorlogsdagboek, als de erfenis van een meisje dat tragisch genoeg veel te vroeg is overleden. Ik heb het gelezen als een gewoon boek, als een roman bijna. Misschien is het wel gewoon zo: als je het leest als elk ander boek, heel kritisch en overwegend, is het misschien helemaal niet zo ijzersterk. Maar het is die prachtige boodschap, de diepere laag, de betekenis die het zo krachtig maakt. Ze had nog een hele weg af te leggen als schrijfster, maar een verhaal in alle eerlijkheid en puurheid vertellen kon ze wel. Gewoon door wie ze was en door hoe ze schreef.

Waardevol

Maar ik vind het ook zo hartverscheurend. Vorige week was de documentaire De magie van het dagboek van Anne Frank op televisie, waarin Astrid Joosten bij verschillende mensen in Nederland en het buitenland is langsgegaan om met hen te praten over het dagboek. En dat heeft bij mij niet alleen het verlangen aangewakkerd om het binnenkort weer eens te gaan lezen – want ik ben behoorlijk gegroeid qua karakter en opvattingen sinds ik zestien was – maar me ook doen beseffen hoe ongelooflijk waardevol dat dagboek is. Juist doordat ze niet alleen maar schrijft over hoe bang ze is en hoe ze bijna niets mogen en hoe verschrikkelijk de naziterreur is, is het zo waardevol. Juist doordat ze schrijft over wie zij is en wie de anderen zijn en wat zij wil en waar zij mee zit wordt het zo puur. Ik weet niet meer wie het zei, maar iemand in die documentaire drukte het heel mooi uit: dat het dagboek laat zien dat de omstandigheden nog zo verschrikkelijk kunnen zijn, maar dat je wel altijd zelf nog bepaalt hoe je ermee omgaat – en dat past ook enorm goed bij hoe ik altijd in het leven probeer te staan. Wat uit het dagboek spreekt, is dat ze gewoon zo zichzelf is, dat ze ervoor kiest om zichzelf te blijven ondanks de gruwelen in haar omgeving, dat ze trots is op wie ze is. Het is geen oorlogsverhaal, het is een persoonlijk verhaal en dat maakt het zo prachtig en sterk. Dat maakt háár, nog altijd, zo prachtig en sterk.

Keerzijde

Maar… altijd als ik aan Anne denk, is er ook die gedachte die ik eigenlijk niet wil hebben, maar die er toch is. Haar dagboek heeft haar beroemd gemaakt. Stel dat ze niet waren opgepakt, stel dat ze de bevrijding hadden meegemaakt, stel dat ze daarna hun leven weer zouden hebben kunnen oppakken…  zou haar dagboek dan net zo beroemd zijn geworden? Ik denk het niet. Er zijn namelijk ontzettend veel mensen die een dagboek hebben geschreven in die tijd en ze hebben het niet allemaal overleefd, maar ze zijn ook niet allemaal beroemd geworden. Wat heeft ervoor gezorgd dat Annes dagboek zo immens populair is geworden? Ik denk haar jeugd in combinatie met de openheid die ze aan de dag legt in het dagboek en waarover ik het net al had. Andere oorlogsdagboeken gaan misschien over het ach en wee van de oorlog, maar Annes boek dus niet. Annes boek gaat in de eerste plaats over haar, tegen de achtergrond van de oorlog.

Stel dat ze het had overleefd? Stel dat ze niet ziek was geworden in Bergen-Belsen, of stel dat de bevrijders haar hadden kunnen genezen? Stel dat ze nu nog had geleefd? Hoe zou haar leven er dan uit hebben gezien? Zou ze haar dagboek dan ook uitgegeven hebben? Ik wil heel graag denken dat ze een enorm icoon van inspiratie zou zijn geweest als ze nog had geleefd, maar ik vraag me echt af of dat dagboek en de populariteit eromheen wel hadden bestaan als ze het had overleefd. Juist doordat zij als vijftienjarig meisje stierf en niets meer dan een dagboek achterliet waarin ze haar ziel en zaligheid had gestopt, is het zo magisch en krachtig geworden. Ze had dromen en een sterk karakter, dus ik denk dat ze echt wel schrijfster zou zijn geworden als ze nog had geleefd, maar haar dagboek was misschien lang niet zo krachtig geweest. Heel raar eigenlijk, maar op een bepaalde manier ook wel logisch. Je moet deze wereld verlaten om er echt iets achter te kunnen laten.

Wat ik me ook wel eens afvraag… wat als ze nu had geleefd? Stel dat ze nu had geleefd, dat ze bijvoorbeeld blogger was geweest. Ik moet denken aan dit meisje dat live twittert wat er in Gaza voor ellendige dingen gebeuren. Is zij niet ook een soort Anne Frank? Zijn we niet allemaal een soort Anne Frank, omdat we op onze eigen manier ons leven proberen te leiden, onszelf proberen te zijn en proberen om te gaan met wat er op ons pad komt?

Anne is niet voor niets gestorven. Als we ervan uitgaan dat ze door haar dood het dagboek in staat heeft gesteld om zo populair te worden, dan kunnen we wel stellen dat ze iets prachtigs heeft gedaan. Ze heeft de wereld veranderd, gewoon door wie ze is en door haar woorden en haar mentaliteit. Ze heeft mensen over de hele wereld geïnspireerd en gesteund, en dat zal ze blijven doen, vermoed ik. Voor mij is ze in ieder geval een enorme inspiratiebron, om haar positiviteit en de kracht van haar schrijven. Dus vandaag denk ik aan Anne. De bevrijding kwam voor haar te laat, maar heeft wel gezorgd dat ze een stempel op de rest van de wereld kon drukken – en dat ze anderen misschien ook wel heeft bevrijd, op haar manier.

Wat zijn jullie gedachten over Anne?