Vivian Meneer Benla komt vlak voor me staan en tikt met zijn gerimpelde vinger op het puntje van mijn neus. Er laait een klein vlammetje op in zijn uitgebluste ogen. ‘Zorg dat ze zien wie je écht bent, Charlotte.’ Ik knik, harder, omdat mijn keel nu zo dik is dat ik er zelfs geen ja uit zou krijgen. Niet dat ik nog weet wie ik ben. Je zou denken dat je jezelf beter leert kennen in weken van eenzame opsluiting, maar mijn gedachten blokkeerden telkens zodra ze terug wilden gaan naar de periode vóór die fatale avond. Zou je me nu zien, dan hoop ik dat je denkt dat ik een meisje ben dat in geen miljoen jaar een Coleidster zou aanvallen.
Van eliminatie naar executie
Een paar jaar terug ontdekte ik de boeken van Danielle Bakhuis: ogenschijnlijk luchtige tienerboeken met zoete covers (snoephartjes, verenigt u) die er desondanks in slaagden diep onder je huid te kruipen. Verhalen over pesten, sexting, foute feesten… heftige tienerverhalen. Probleemboeken, zoals ze een jaar of tien geleden genoemd zouden worden. Goeie boeken, verrassend goed zelfs. Maar pas toen ik vorig jaar De eliminatie las, wist Bakhuis me écht van mijn sokken te blazen: dat boek is nog steeds één van de beste die ik ooit gelezen heb. Ik was dan ook razend benieuwd naar haar nieuwe boek De executie, want alleen die twee titels samen lieten al de rillingen over mijn rug lopen. En mensenlief. Men-sen-lief. Dit boek was verschrikkelijk. Nog zoveel erger dan De eliminatie. En het was zo ontzettend verknipt en bizar en het was zo anders dan ik verwacht had. En het was zo zo zo zo zo goed.
Je beseft pas hoe bijzonder vroeger was, als je een bom op het heden hebt gegooid.
Het Collectief
Het is 2048 en het Nederland zoals we dat nu kennen, bestaat niet meer: de democratie heeft noodgedwongen plaatsgemaakt voor het Collectief, een systeem waarin iedereen gelijk is en dingen als kunst, religie, homoseksualiteit en criminaliteit niet meer bestaan. Het hele leven is veiliggesteld en aan banden gelegd. Het leven is simpel, behalve dan dat er ook geen vrijheid meer bestaat. En geen gerechtigheid: wie iets doet wat indruist tegen het Collectief, kan zomaar uitgeloot worden voor De Executie: een realityshow waarbij vijf mensen in vier rondes live worden geëxecuteerd op basis van televoting. Charlotte, Nathan, Hailey, Frankie en Elif zitten samen in dezelfde aflevering van het programma, elk om hun eigen redenen. Ze hebben maar één ding gemeen: bungelend in een kooi boven een afgrond hebben ze geen enkele controle of zekerheid meer.
Het is bizar hoe snel dingen wennen. In het begin lijkt het krankzinnig, te gek voor woorden, compleet gestoord, maar het is pas echt krankzinnig hoe snel je dat in je eigen leven weet te passen.
Traumatisch goed
HOLY. SHIT. Dat schreef ik op Goodreads toen ik doorhad hoe De executie in elkaar zat – op ongeveer een derde van het boek – en dat besef keihard binnenkwam. Ik vloek bijna nooit, maar dit boek… met dit boek wist ik gewoon echt niet hoe ik het had of waar ik het zoeken moest. Ik heb echt nog nooit iets gelezen wat er ook maar op leek. Nog nooit. Hoe Bakhuis het heeft kunnen verzinnen, hoe ze het heeft weten te schrijven… dat gaat mijn pet te boven, maar ik heb er diep, diep, diep respect voor. En nu, veel en veel later, zit het nog steeds gebeiteld in mijn hoofd en raast het nog steeds door mijn bloed en voel en denk ik er nog steeds van alles bij waar ik bijna niet eens wijs uit word. Ik ben erdoor getraumatiseerd. Ik ben nog nooit door een boek getraumatiseerd, maar Bakhuis heeft het geflikt. Het is gewoon traumatiserend goed.
Ik zie kinderen op de tribune ongemakkelijk op hun stoel schuiven. Dit hoor je niet op school, denk ik bij mezelf. Dit vertellen ze je niet bij de jeugdclub.
Voor zichzelf spreken
De executie is eigenlijk zo’n boek waar je het beste zo blanco mogelijk in kunt gaan: alles wat je leest, flapteksten, recensies, samenvattingen, is eigenlijk al te veel. Het is zo’n boek dat eigenlijk alleen een paar mysterieuze zinnen of een raadselachtig fragment op de achterflap zou moeten hebben, omdat je het echt van begin tot eind zelf moet ervaren: dan is de impact het grootste. Het verhaal gooit je namelijk meteen keihard in de actie, maar ik vond het zelf jammer dat ik door de flaptekst al wist waar ik precies in zat, terwijl de eerste paar hoofdstukken volgens mij juist echt zijn geschreven om je mee te trekken in die enorm bizarre en compleet messed-up setting. Ik spreek mezelf tegen door wel een samenvatting in deze recensie op te nemen, maar echt: dit is een verhaal dat heel erg voor zichzelf spreekt.
Sommige mensen spreken ‘ellendetainment’ uit alsof het iets vies is, maar voor mij is het het enige wat mijn grauwe leven nog een beetje kleur geeft. Ja, voor iedereen die in het gareel blijft lopen is het dagelijks leven met de komst van het Collectief een veilig houvast geworden. Maar het is ook zo geestdodend, dat het me de laatste jaren niet eens meer lukt om herinneringen te maken, omdat alle dagen zo op elkaar lijken. Ik wil helemaal niet gelijk zijn aan anderen. Ik wil niet hetzelfde doen en denken en dromen als al die miljoenen anderen.
Dystopie
Bakhuis heeft met het Collectief één van de beste en meest indringende dystopieën geschapen die ik ooit ben tegengekomen. Het heeft veel weg van het communisme en het nazisme en het hele idee van gelijkschakeling is zo benauwend en beangstigend en tegelijkertijd is het heel slim gepropageerd en was er een klein deeltje van mij dat het best aanlokkelijk in de oren klonk. Wat ik echter vooral goed vind, is dat dat hele kleine stukje van ‘’ah eigenlijk klinkt zo’n wereld best goed’’ meteen ontkracht werd door dat ene zinnetje: niet langer zullen we onze mond houden. De ironie.
De woorden stokken in mijn keel. Ik heb geen idee waarvoor ik wil smeken. Om me in leven te houden? Alleen zodat ik straks weer vaste bodem onder mijn voeten voel en een goede overwinningsmaaltijd krijg. En dan? Dan leef ik, en dan is er verder niets veranderd. Dan leef ik nog steeds in een land waarin ik altijd moet oppassen met wat ik doe. Een land waarin ik permanent leef met een strop om mijn keel, klaar om te worden aangetrokken bij de eerste de beste misstap. Kun je echt gelukkig zijn als je niet eens jezelf mag zijn?
Realistisch
Het beklemmende aan het maatschappijbeeld dat Bakhuis schetst is, zoals ze deels zelf aangeeft in het nawoord, dat het veel realistischer is dan we misschien denken: hoe bizar entertainment als De Virgin en De executie ook klinkt, ellendetainment is ook nu al een behoorlijk populair iets en maar al te vaak kunnen we onze ogen niet losscheuren van vreselijke beelden. Het feit dat het verhaal zich ‘’maar’’ zo’n twintig jaar in de toekomst afspeelt, maakt het nog eens extra interessant: het is beangstigend dichtbij en eigenlijk, eigenlijk zou het best waarheid kunnen worden. In een vrij en democratisch land als Amerika bestaat de doodstraf ook nog steeds, dus wie zegt dat het niet met één vingerknip ook in Nederland ingevoerd zou kunnen worden? En eigenlijk zou het dan nog maar een kleine stap zijn naar livestreaming en televoting… over dat soort dingen laat De executie je huiverend nadenken.
Het is niet de sterkste die zal overleven, en ook niet de meest intelligente. Degene die overleeft, is de persoon die zich het beste weet aan te passen.
De executie
De worldbuilding is dus al heel sterk, maar ik ga niemand voor de gek houden: de echte showstopper is die realityshow zelf. Ik vind het heel erg sterk dat het gros van het verhaal zich afspeelt op één locatie, één setting: dat maakt het, samen met het verknipte showelement, heel erg intens. En zodra je door hebt hoe het verhaal in elkaar zit… en geloof me, er komt een HOLY SHIT WAT IS DIT-moment… het is meedogenloos en wreed en krankzinnig, het liet mijn bloed koken en mijn adem jagen en het was echt ongelofelijk bizar. Letterlijk: ik kon gewoon bijna niet geloven dat het echt gebeurde.
Het lijkt misschien niets voor te stellen, maar dat is hoe het werkt: geef de mensen het idee dat ze ook wat te zeggen hebben en je hebt ze in je macht.
Vrijheid
Het is zo’n bizar scenario, en juist daardoor komen de personages heel erg goed uit de verf. Alles wat er tijdens die live-uitzending gebeurt is verschrikkelijk spannend, maar ik vond het ook echt steengoed hoe het perspectief steeds wisselt tussen de vijf kandidaders (echt hoor): allemaal verzetten ze zich, allemaal verstoren ze op hun eigen manier de uitzending en laten ze die uitlopen, en eigenlijk schuilt daar iets heel krachtigs in: ze hebben vrijwel niets meer te verliezen en gaan daardoor des te harder vechten voor hun leven. En dat roept hele sterke vragen op: is vechten voor je leven eigenlijk, bij nader inzien, wel de moeite waard als je er geen vrijheid voor terugkrijgt? Is gelijkheid wel echt iets om naar te streven als je er de prijs van individuele vrijheid en diversiteit voor moet betalen? Maar veel meer nog dan die vragen is Bakhuis in De executie over één ding heel erg duidelijk: ze kunnen je ketenen en opsluiten, maar ze kunnen je nooit volledig je vrijheid afnemen. Niet echt. Nooit echt.
Laat deze aflevering herinnerd worden als de Gevallen Helden, de kandidaders die het volk niet smeekten om hen in leven te laten.
Fenomenaal
Door die thema’s en vragen alleen al kan De executie zich heel goed meten met De eliminatie, maar ook de manier waarop je wordt meegesleurd in de plot en de verhalen van de personages is fenomenaal. In het begin waren die verhalen nog net niet genoeg om me echt om de personages te laten geven, zoals bij De eliminatie wel het geval was, maar vanaf een zeker punt zat ik er opeens volledig in en had het verhaal mijn hele hart en ziel in haar greep. Maar ook de andere personages, degenen die meewerken aan de show of daarin een sleutelrol spelen… Bakhuis is erin geslaagd hen allemaal, hoe klein of dubieus hun rol ook is, een gezicht en een verhaal te geven dat je bijblijft. En o ja… er zit een personage uit De eliminatie in dit boek en dat vond ik heel tof, maar ook wel heel erg twisted. Heb je zoiets vreselijks overleefd, kom je in een dystopie terecht…
Hij moet weten dat hij hier een fikse waarschuwing voor krijgt, en toch doet hij het: prikt hij voor het oog van heel het land het Collectief even daar waar het pijn doet.
Gruwelijk
Over twisted gesproken… you ain’t seen nothing yet. Zodra ik eenmaal bij het laatste deel van het verhaal aankwam, werd het pas echt erg. Dat was zó bizar en zó naar en zó gruwelijk en zó onverwacht en hartverscheurend en zó traumatisch, maar het liet me ook keihard beseffen wat een knaller van een verhaal en van een dystopie dit is. Het was dat deel dat me liet beseffen dat ik nog nooit – echt, nog nooit – zoiets als dit heb gelezen. Het was dat deel dat nog dagenlang door mijn hoofd bleef spoken en waar ik bijna een soort nare smaak aan overhield. Het was dat deel waardoor ik besloot om mijn toevlucht te zoeken tot een feelgood-YA na het uitlezen van het boek. Dat laatste deel, jongens… je bent er niet klaar voor. Het is zo verknipt. En het zet alles in perspectief. Diep, diep, DIEP respect voor Bakhuis dat ze dit heeft gedurfd én heeft geflikt. Want echt. Verknipt.
Ik sterf liever een pijnlijke dood waar ik zelf voor heb gekozen dan dat ik pijnlijk word weggevaagd alsof ik nooit heb bestaan.
Conclusie
De executie is een ontzettend goed boek dat bewijst dat Bakhuis na boeken als Wraak en Wat als… nu echt haar schrijfstem heeft gevonden – en wat voor één. Het is bloedstollend, beklemmend, hartverscheurend, genadeloos en ijzersterk geconstrueerd: met één intense setting, achtergrondverhalen die je bijblijven, een huiveringwekkende en meedogenloze dystopie en een grote hoeveelheid mind games en prangende vragen over wat vrijheid eigenlijk betekent. Het is spannend, bizar, steengoed en schreeuwt zo luid om een vervolg dat het eigenlijk juist beter is als standalone. Het is traumatiserend goed.
Titel: De executie
Auteur: Danielle Bakhuis | bekend van: De eliminatie
Uitgeverij: Van Goor Best of YA
Verschenen: april 2019
Aantal bladzijden: 248
Genre: YA dystopisch, thriller
Leeftijdsadvies: 16+
Voor liefhebbers van: Margaret Atwood
Beschikbaar als: paperback, ebook
Recensie-exemplaar: nee
ISBN: 9789000365975
| Goodreads | Bol.com | Auteurssite |
Wow. Die komt op mijn te lezen lijst! Kan je dit boek als een stand-alone lezen, of vind je dat Eliminatie eerst gelezen moet worden?
Kan absoluut als standalone hoor! Behalve dat ene personage heeft het verder geen banden met De eliminatie 🙂