Ethische thriller | De eliminatie – Daniëlle Bakhuis

De waarde van iemands leven valt niet te bepalen aan de hand van hoeveel verleden hij er al op heeft zitten of hoeveel toekomst hij nog heeft. Het doet er niet toe hoe waardevol hij is voor talloze mensen, als hij ook van onschatbare waarde is voor één. Baby, junk, oude man: als we pijn hebben, willen we allemaal getroost worden. Beroemdheid, miljonair, vluchteling: in onze dromen willen we allemaal geliefd worden. Moeder, terminaal zieke, wees, ik: als we bang zijn, willen we allemaal dat iemand ons ervan verzekert dat het wel weer goed komt.

Auteur van Wat als… en Zes seconden

Daniëlle Bakhuis heeft inmiddels een paar erg goed ontvangen YA-thrillers op haar naam staan: een aantal jaar geleden was ik al vol lof over het ijzersterke Wat als… – over de impact van pesten – en ook Wraak en Zes seconden vond ik erg goed. Naar De eliminatie was ik al benieuwd vanaf het moment dat het boek werd aangekondigd, want Bakhuis’ vorige boeken vond ik ook tof vanwege de originaliteit en een boek voor jongeren met ethiek als thema klonk héél goed. Ik haalde het bij de bibliotheek en begon er met hoge verwachtingen aan. Of die zijn waargemaakt… dat is een dilemma waar ik nog niet helemaal uit ben.

Elimineren om te overleven

In De eliminatie nemen tien mensen elk om hun eigen redenen een nachtbus, maar geen van hen komt aan op hun bestemming. Ze worden namelijk wakker in een hermetisch afgesloten ruimte waar ze met geen mogelijkheid uit kunnen komen. In de ruimte tikt een klok vijftig uren weg, en op de muur staat een boodschap, of beter gezegd: een oproep. Elimineer de helft zodat de anderen het kunnen overleven. Vermoord de helft zodat je het zelf overleeft. De boodschap is helder, ontsnappen is uitgesloten: wat volgt is een verknipt en koortsachtig zoeken naar het antwoord op de vraag wie het waard is om te overleven. De junk? De moeder van twee? De eenzame oude man? De miljonair? De stervende man? Het straatschoffie? De beroemde violiste? De pasgeboren baby? Het vluchtelingenkind? Of het onzekere pubermeisje?

‘Als je mensen niet kunt laten lachen, dan moet je zorgen dat ze bij je kunnen huilen.’

Ethische thriller

De eliminatie is origineel, gewaagd en vlijmscherp; ik ben nog nooit eerder een boek tegengekomen dat heftige ethische thema’s en dilemma’s zo expliciet aanhaalt en inzet om de lezer te laten nadenken. Want nadenken zul je als je dit boek leest: Bakhuis is er onwijs goed in geslaagd om met treffende passages en beeldende beschrijvingen de ethiek uit de stoffige studieboeken tevoorschijn te laten komen en op de meest confronterende manier bij je binnen te laten sijpelen. En juist dat ethische is wat het boek sterk maakt, wat je tijdens het lezen een radeloos en gefrustreerd gevoel geeft omdat er gewoonweg geen goed antwoord lijkt te zijn, geen duidelijke richting, geen waterdichte uitkomst. Dat zorgt voor een enorme dosis spanning.

Casus

Het is bijna als een soort casus die je aan het bestuderen bent: in het begin was ik vooral heel benieuwd hoe serieus het verhaal en de thematiek zouden worden. Als vanzelf sla je aan het analyseren: wat is hier in godsnaam aan de hand? Welke zieke geest zit hierachter? Is het een psychopaat? Maar waarom? Moet het een sociaal experiment voorstellen? Is het überhaupt echt de bedoeling dat er doden gaan vallen? Gáán er daadwerkelijk doden vallen? Zullen ze hier echt toe in staat zijn? Met elke bladzijde en elk hoofdstuk wordt het duisterder, nemen de intriges toe en wordt maar al te duidelijk hoe goed Bakhuis het heeft uitgewerkt en hoe heftig dit ngo wel eens écht zou kunnen worden.

‘Als je zelf niet weet dat je bestaat, besta je dan wel?’

Psychologie

Ook al is de situatie enorm moeilijk voor te stellen omdat de kans uiteindelijk altijd maar heel klein is dat je echt in zo’n dilemma terecht komt en voelt het daardoor niet heel realistisch, Bakhuis weet wel op een hele sterke manier neer te zetten hoe het is om in deze situatie terecht te komen en hoe de menselijke psyche dan reageert. Bakhuis is absoluut niet bang om een heel lelijk beeld te scheppen van hoe wij mensen reageren als we gestuurd worden door angst en als onze ongefilterde en meest duistere kant naar boven komt. Want wat is een mensenleven waard? Hoe ver ben je bereid te gaan om jezelf en je dierbaren te redden? Waar ben je eigenlijk echt toe in staat als alles op het spel staat? En hoe werkt het recht van de sterksten uiteindelijk echt? Het is bizar, huiveringwekkend – en heel erg sterk.

Onvoorspelbaar

Ik denk dat één van de belangrijkste boodschappen van het boek toch wel deze is: je weet het niet. Je weet nooit precies hoe mensen reageren, je weet nooit precies welke keuzes iemand maakt en wat die keuzes ontketenen. En dat betekent dat dit verhaal ook onwijs onvoorspelbaar is: hoeveel theorieën je ook hebt over wie zal doodgaan, uiteindelijk is het enorm spannend en heftig doordat je absoluut niet kunt voorzien wie misschien wel of misschien niet door wiens toedoen doodgaat. En ja, er gaan mensen dood. En dat komt hard aan – maar het maakt het verhaal des te realistischer en de uiteindelijke ontknoping – inclusief epiloog – des te krachtiger.

‘Iedereen heeft iets waardoor hij het wel en niet waard is om te overleven.’

Afstandelijk

Het enige wat ik echt jammer vind aan het boek is de afstandelijkheid in de schrijfstijl: ik weet niet precies hoe het komt, want Bakhuis schrijft enorm vlot en prettig… maar toch lukte het me niet om echt een band op te bouwen met de tien mensen. Misschien is tien een te groot aantal, misschien was het wel met opzet – omdat je iemand, zeker in zo’n situatie, nooit écht kunt kennen – en misschien komt het doordat het perspectief alleen bij Chleo ligt. Ja, het is interessant hoe haar onzekerheden en paniekstoornis worden neergezet en ik vond het ook erg sterk hoe zij zich ontwikkelt door vanuit haar gevoel te handelen in deze bizarre situatie… maar ik denk dat de perspectieven van de negen anderen het boek nog veel sterker en indrukwekkender hadden gemaakt. Je leert ze nu namelijk wel een beetje kennen, maar het bleef voor mijn gevoel vrij vlak.

Conclusie

De eliminatie is een erg sterke psychologische thriller waarin de ethische vraagstukken je op heel veel manieren aan het denken zetten. Bakhuis schetst een huiveringwekkend portret van wat er gebeurt als mensen keuzes moeten maken waar ze onder andere omstandigheden nooit mee geconfronteerd zouden worden en zet alles wat je denkt te weten over hoe jij in een soortgelijke situatie zou reageren, op losse schroeven. Het verhaal is spannend, onvoorspelbaar, heftig en ontzettend meeslepend: het is jammer dat de schrijfstijl wat afstandelijk blijft en dat het perspectief niet zo dynamisch is als zou kunnen bij een verhaal als dit, maar het is absoluut Bakhuis’ beste en meest volwassen boek tot nu toe. Eén ding is zeker: geen enkele lezer zal het kunnen dichtslaan zonder nog een paar dagen te blijven nadenken over de eliminatievraag.

‘Er komt een punt dat je nog maar zo weinig dagen in het vooruitzicht hebt, dat je alleen achteruit kunt dromen. Zorg dat je heel wat achteruit te dromen hebt aan het einde van je leven.’

Titel: De eliminatie
Auteur: Daniëlle Bakhuis | bekend van: Wat als… en Zes seconden
Uitgeverij: Van Goor Best of YA
Verschenen: november 2017
Aantal bladzijden: 271
Genre: young adult thriller
Voor liefhebbers van: Chinouk Thijssen
Beschikbaar als: paperback, ebook
ISBN: 9789000359066
| Goodreads | Bol.com | Auteurssite |