13 reasons why – Jay Asher

‘Zeg het maar,’ herhaalt ze. ‘Hoe snel wil je dat het aankomt?’ Ik wrijf met twee vingers boven mijn linkerwenkbrauw. Hard. Het kloppen is heviger geworden. ‘Het maakt niet uit,’ zeg ik. De medewerkster neemt het pakje aan. Dezelfde schoenendoos die nog geen vierentwintig uur geleden bij mij voor de deur lag, opnieuw verpakt in een bruine papieren zak, dichtgeplakt met helder plakband, precies zoals ik hem ontvangen heb. Maar nu met een andere geadresseerde. De volgende naam op Hannah Bakers lijst.

Hoe ik bij dit boek kwam

Wisten jullie dat Thirteen Reasons Why zo’n tien jaar geleden voor het eerst is verschenen? Ja, tien jaar – het is dus eigenlijk al best een ‘’oud’’ boek in moderne termen. Ik kan me nog herinneren dat ik het zo af en toe voorbij zag komen, dat het veel kritiek en media-aandacht kreeg onder het lezerspubliek en dat het steeds ergens onderaan mijn oneindige TBR-lijst heeft gestaan. Dankzij de Netflix-serie heeft het boek dit jaar een tweede leven gekregen, en daardoor is het ook opnieuw verschenen. Voor mij een mooie reden om het eindelijk eens te gaan lezen, alvorens aan de serie te beginnen.

Waar het over gaat

Korte tijd na de zelfmoord van Hannah Baker, het meisje op wie Clay Jensen hopeloos verliefd was, ontvangt hij een schoenendoos met zeven cassettes. Wanneer hij de bandjes besluit af te luisteren, hoort hij Hannahs stem: op elke kant van de verschillende tapes vertelt ze haar levensverhaal. Of beter gezegd: waarom haar leven eindigde. Steeds staat er iemand anders centraal, iemand uit Hannah en Clays omgeving die haar verder naar het randje van de afgrond heeft geduwd. Op één zenuwslopende avond luistert Clay naar alle cassettes, wanhopig proberend om te ontdekken wie Hannah Baker eigenlijk was – en wat voor rol hijzelf heeft gespeeld bij haar dood.

Wat ik ervan vond

Wauw. Wat een boek. Ik heb geprobeerd mezelf emotioneel voor te bereiden alvorens met lezen te beginnen, en ik dacht eerst nog dat dat aardig was gelukt, maar dit is echt een boek dat je opbreekt naarmate je verder komt. Qua heftigheid zou het zelfs te vergelijken kunnen zijn met 54 minuten van Marieke Nijkamp: er is dan wel geen schoolschietpartij, maar eigenlijk… eigenlijk kun je het wel zo zien. Eigenlijk beschrijft Asher namelijk hoe Hannah het doelwit is van talloze ongewapende schutters op school, hoe ze uit alle macht probeert de kogels en losse flodders te ontwijken en van zich af te slaan maar toch steeds weer geraakt wordt. En dat maakt het tot een heel erg intens en heftig verhaal.

Angst voor het einde

Asher verspilt geen tijd: het verhaal begint meteen met de eerste cassette, en daardoor kost het absoluut geen moeite om meegevoerd te worden. Bij het eerste hoofdstuk was ik vooral heel erg geïnteresseerd en geïntrigeerd, want het idee van de cassettes is absoluut heel origineel en bijzonder. De schrijfstijl is ook nog eens supervlot en prettig, en al heel gauw zat ik er middenin, leefde ik helemaal mee met Hannah en leerde ik haar steeds beter kennen. En met elk hoofdstuk, met elke cassette die aan de linkerkant van het boek verdween… kwam ik dichter bij het einde. Werd ik angstiger voor het einde. Want je weet, je weet dat ze dood is, maar gaandeweg raak je daar pas echt van doordrongen. En het is zó pijnlijk om dat te beseffen, zeker omdat je steeds meer om haar gaat geven en je aan haar gaat hechten. Je wilt het niet.

Intiem

Ik vind de compositie die Asher heeft gebruikt, heel bijzonder: eigenlijk is het een soort omgekeerde plot, je weet namelijk al hoe het eindigt – met Hannahs dood – maar je weet niet hoe dat zo gekomen is, hoe het zo ver heeft kunnen komen, en stukje bij beetje krijg je de puzzelstukjes in handen. En het gaat van kwaad tot erger, steeds weer komt er iets bij en probeer je je voor te stellen hoe het is om die last mee te torsen. Het is een heel intiem en compact verhaal: Hannah heeft het over heel veel verschillende mensen, van wie de karakters zo goed uitgewerkt zijn dat je – ook al ken je ze nauwelijks – toch iets van ze gaat vinden (en soms is het best lastig om te onthouden wie ook alweer wie was en wat heeft gedaan) maar tegelijkertijd is het gewoon alleen Hannah, Clay en jij als lezer.

Schakelen

Toegegeven: ik moest daar wel even aan wennen. Hannahs woorden staan in blauw gedrukt in het boek, en tussen haar tekst door heeft Clay ook nog allerlei gedachten en dat is soms behoorlijk lastig schakelen, zeker omdat hij af en toe aan hele andere dingen denkt en je daardoor flink uit de flow wordt getrokken. Maar tegelijkertijd, en dat ging ik steeds meer waarderen, wordt duidelijk hoe híj bepaalde situaties heeft ervaren of gezien, en dat contrast met Hannahs perspectief is wel heel schrijnend. Dat is één van de dingen waardoor heel mooi duidelijk wordt hoe belangrijk de boodschap van het boek is: er zijn zoveel dingen die we niet doorhebben, waar we – bewust of onbewust – blind voor zijn, waar we onze ogen voor sluiten. Momenten dat we oogkleppen op hebben of gewoon niet zien wat er pal onder onze neus speelt… dat komt zo schrijnend scherp naar voren.

Je stem laten horen

Maar Hannahs verhaal – en ik kan er weinig over vertellen, want elke cassette vertelt een eigen verhaal en ik wil geen spoilers geven – is überhaupt heel erg schrijnend. Het is zo heftig om te zien hoe ze in het begin nog van zich af probeert te slaan en duidelijk wil maken dat sommige dingen totaal niet cool en niet oké zijn: ook daarmee onderstreept Asher een boodschap, namelijk hoe belangrijk het is om je mond open te doen en gehóórd te worden. Maar daarna gebeurt er zoveel waardoor Hannah langzaam afbrokkelt, en dat is zo realistisch dat het flink binnenkomt. Beschaamd vertrouwen, verraden vriendschap, seksisme en intimidatie, een wanhopig schuldgevoel: het laat zien hoe ze steeds verder afglijdt, steeds meer littekens krijgt door ogenschijnlijk onschuldige acties. Je bent getuige van haar stille signalen en noodkreten, hoe ze zich vast tracht te klampen aan lichtpuntjes en hoop… maar tevergeefs.

Hand uitsteken

Asher laat met 13 reasons why eigenlijk zien hoe moeilijk het is om iemand écht te kennen en je niet te laten leiden door diens reputatie. Hoe verkeerd en fout en schadelijk het kan zijn om iets met iemand uit te halen wat niet door de beugel kan. Hoe erg het is als er niet naar je geluisterd wordt en hoe belangrijk het desniettemin is om je stem te blijven laten horen. Hoe naar het is als anderen je reputatie bepalen en de echte jij daardoor kapot maken. Hoe moeilijk het is om jezelf niet verder kapot te laten gaan als anderen de scheurtjes en barsten al hebben laten ontstaan. En hoe belangrijk het is om niet weg te kijken, maar een hand uit te steken – ook al wordt die misschien niet aangepakt.

Conclusie

Asher heeft met 13 reasons why een ontzettend krachtig en belangrijk verhaal neergezet dat maar al te heftig en maar al te echt is. De band die je met Hannah opbouwt zorgt ervoor dat haar verhaal je niet meer loslaat en het kan bijna niet anders dan dat alles wat er met haar gebeurt je aan het denken zet en je hart breekt. De structuur is weliswaar anders dan anders en daardoor even wennen, maar het ontzettend authentieke perspectief, de rauwe beschrijvingen en de thema’s maken alles goed. Een boek dat iedereen zou moeten lezen, al is het maar om je bewust te worden van wat er zou kunnen spelen bij de mensen van wie je houdt.

Titel: 13 reasons why (Thirteen reasons why)
Auteur: Jay Asher
Vertaald door: Lydia Meeder
Uitgeverij: Lemniscaat
Verschenen: december 2010 (filmeditiecover 2017)
Aantal bladzijden: 232
Genre: young adult contemporary
Beschikbaar als: paperback
ISBN: 9789047703266
| Goodreads | Bol.com | Auteurssite |